Eilandstaat Vanuatu stapt naar hoogste rechter om schade klimaatverandering

Wat zijn de juridische verplichtingen van landen wereldwijd om klimaatverandering tegen te gaan? En wat zijn de consequenties wanneer ze die verloochenen, en daarmee kwetsbare landen schaden? Over die vraag gaat de hoogste rechtbank ter wereld zich hoogstwaarschijnlijk buigen.

105 landen, waaronder Nederland, steunen het initiatief van eilandstaat Vanuatu om het Internationaal Gerechtshof (IGH) in Den Haag om advies te vragen. De afgelopen decennia bogen de hoogste rechters zich onder meer over kernwapens en het Israël-Palestina-conflict. Dit zou de eerste keer zijn dat de internationale gemeenschap advies vraagt over klimaatverandering.

Kan hier een soort Urgenda-vonnis uitkomen, waardoor landen verplicht hun uitstoot drastisch omlaag moeten brengen, vergelijkbaar met het oordeel van de rechtbank en Hoge Raad in Nederland? “Een advies van het IGH is adviserend, dus in principe kunnen staten het naast zich neerleggen”, zegt internationaal rechtsgeleerde Natalie Dobson (Universiteit Utrecht). Tegelijkertijd benadrukt ze dat een advies van het Hof wel degelijk invloed kan hebben in nationale rechtbanken, en daarmee een rol kan spelen bij toekomstige klimaatzaken wereldwijd. “Dit biedt mogelijk munitie voor burgers die overheden aanklagen.”

Steun voor Vanuatu is ‘overweldigend’

Voor het juridische team van de eilandstaat Vanuatu in Oceanië is de steun van 105 landen ‘overweldigend’, zegt de Nederlandse Margaretha Wewerinke-Singh, hoofdjurist voor Vanuatu. “De verplichtingen in het Akkoord van Parijs zijn expres vaag opgesteld, waardoor het onduidelijk is waartoe landen precies verplicht zijn.” Vanuatu hoopt dat het Hof vaststelt dat gebrek aan ambitie in klimaatplannen leidt tot schendingen van mensenrechten. Zonder verdere maatregelen koerst de wereld af op 2,8 graden opwarming, waardoor eilandstaten als Vanuatu onbewoonbaar raken.

Ook voor Mert Kumru (25), oud-VN-jongerenvertegenwoordiger van Nederland, is de meerderheid ‘een overwinning.’ “Het waren jongeren uit Oceanië die Vanuatu inspireerden tot dit initiatief, en die ervoor zorgden dat de rechtsvraag specifiek over jonge generaties gaat.” Kumru lobbyde de afgelopen jaren namens ngo World Youth for Climate Justice flink om landen als Nederland achter het initiatief te krijgen. “We hopen dat het Hof inziet dat klimaatverandering generaties nu en in de toekomst raakt, en duidelijk maakt welke verplichtingen landen hebben om hun mensenrechten te beschermen.”

Meerderheid van VN-landen is nodig

Nederland wilde de afgelopen maanden niet zeggen of het zich achter het initiatief zou scharen. Vanuatu heeft een meerderheid van VN-landen nodig om de vraag überhaupt naar het Hof te kunnen sturen, en sommige landen, zoals mega-uitstoters China, de Verenigde Staten en India, steunen het voorstel (nog) niet. Toen woensdag duidelijk was dat vrijwel alle Europese landen, waaronder België, Duitsland en Frankrijk dit wel deden, was Nederland nog bezig met ‘interdepartementale afstemming.’

“Nederland heeft de Urgenda-zaak gehad”, speculeert Dobson. “Mogelijk zijn ze huiverig voor meer zaken.” Op de valreep werd Nederland toch één van de 105 landen die Vanuatu’s initiatief aandragen in de Algemene Vergadering van de VN.

Dobson kan moeilijk inschatten hoe groot de impact van een advies precies gaat zijn. Het Israël-Palestina-conflict woedt nog steeds, ondanks uitspraken van het Hof. “Bij landen die nu al weinig ambitieus klimaatbeleid hebben, kun je je afvragen of dit iets verandert.” Tegelijkertijd ziet ze dat landen bang zijn voor hun imago. “Als het Hof zegt dat landen verplicht zijn de uitstoot verder te beperken, en ze doen dat niet, dan moeten ze dat naar hun burgers verantwoorden.” De echte potentie van de uitspraak, denkt ze, zit hem in de naming and shaming – dat landen zich straks nergens meer achter kunnen verschuilen.

Ook kan een advies van invloed zijn op toekomstige klimaattoppen. In november stemden landen in met een fonds waarmee rijke, vervuilende landen deels opdraaien voor de klimaatschade in kwetsbare landen. Mocht dit fonds toch niet van de grond komen, is een advies van de hoogste rechter over klimaatverplichtingen mogelijk een troefkaart voor die landen bij verdere onderhandelingen.

Lees ook:

Nederlandse jurist wil namens eilandengroep Vanuatu klimaatactie eisen via Internationaal Gerechtshof

Landen beloven klimaatdoelen te behalen, maar juridisch zijn ze daarmee tot niets verplicht. Een eilandengroep uit de Stille Oceaan wil daar verandering in brengen.