Energietransitie
Eerst de grote vervuilers aanpakken, dan doen wij ook mee met klimaatbeleid, zegt grote groep Nederlanders
Om de grote middengroep mee te krijgen met strenger klimaatbeleid moet de overheid het hoe en waarom van maatregelen heel goed uitleggen. De wil is er, blijkt uit een eerste volksraadpleging, maar niet zomaar.
Ambitieus klimaatbeleid kan rekenen op brede steun van de Nederlandse bevolking. Maar dan moet wel aan een aantal – vergaande – voorwaarden zijn voldaan. Zo moeten de industrie en andere vervuilende sectoren fors gaan betalen voor CO2-uitstoot. De lage inkomens moeten juist ontzien worden en de baten van een maatregel moeten zichtbaar groter zijn dan de kosten.
Dat is de uitkomst van de eerste ‘volksraadpleging’ over klimaatbeleid, opgezet door de TU Delft en de Universiteit Utrecht (UU). Voorzitter van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord Ed Nijpels en de Tweede Kamer krijgen donderdag de resultaten aangeboden. Meer dan tienduizend Nederlanders deden in maart mee aan dit onderzoek, dat een stuk dieper gaat dan een opiniepeiling. De burger staat als het ware in de schoenen van een politicus en kan verschillende maatregelen en hun effect tegen elkaar afwegen. De methode is eerder gebruikt om coronamaatregelen na de eerste lockdown te testen en bij lokale omgevingsvraagstukken.
De stille middengroep meekrijgen
Ongeveer een kwart van de Nederlanders heeft een uitgesproken mening over het klimaatbeleid: sterk voor een radicalere aanpak of juist tegen forse ingrepen. De volksraadpleging laat zien hoe de overheid de – stille – middengroep van 75 procent mee kan krijgen, stellen TU Delft en UU. Zo liggen maatregelen die de persoonlijke levenssfeer raken gevoelig, zoals een vleestaks, hogere energiebelasting, windmolens op land of een kilometerheffing. Die worden veel minder gepikt als ze niet samengaan met breder beleid of als er nog andere opties zijn.
De overheid moet eerst kiezen voor bijvoorbeeld het aanpakken van de vleessector, windmolens op zee, isolatie van huizen en zonnepanelen op daken. Zijn dit soort mogelijkheden zichtbaar benut, dan is de burger bereid iets meer neer te tellen voor het lapje vlees en een kuub aardgas, of windmolens in de buurt te tolereren. Het kabinet zal dus vooral heel goed moeten uitleggen waarom bepaalde maatregelen nodig en logisch zijn, om de grote middengroep voor zich te winnen.
Hakken in het zand
Als mensen denken dat het klimaatbeleid oneerlijk uitpakt, gaan de hakken in het zand. Burgers in de middengroep hebben het gevoel dat sectoren zoals de luchtvaart en de industrie door hun goede politieke contacten nauwelijks effect ondervinden van klimaatbeleid. Krijgt de industrie een hoge CO2-heffing opgelegd en de luchtvaart een vliegbelasting, dan zijn mensen eerder geneigd maatregelen te accepteren die ook hun leven raken, zoals een duurder vliegticket.
Een belangrijke andere eis voor succesvol klimaatbeleid is dat de lage inkomens niet onevenredig de rekening gaan betalen. De kilometerheffing bijvoorbeeld zien burgers als een zinnige maatregel om de uitstoot van transport te verminderen. Maar ze zijn wel bang dat hoge inkomens hier makkelijker op kunnen reageren, door thuis te werken of een elektrische auto te kopen.
Ideeën van burgers
Om dit dilemma op te lossen is bijvoorbeeld voorgesteld mensen met een gematigd inkomen die niet zonder auto naar hun werk kunnen een ontheffing te geven, of een subsidie voor een stroomauto. Dit idee kwam van een burgerdeelnemer aan de volksraadpleging – ook burgers konden ideeën indienen.
De invullers van de volksraadpleging, die ook wel Participatieve Waarde Evaluatie heet, zijn enthousiast over het instrument. Ruim 90 procent vindt dat de overheid zowel experts als burgers moet raadplegen bij het maken van klimaatbeleid. De Tweede Kamer heeft ook duidelijk gemaakt de samenleving meer bij het klimaatbeleid te willen betrekken.
Citaten van burgers uit het onderzoek
“Belasting aardgas: rijkere mensen kunnen het zich veroorloven andere methoden te gebruiken. Armere mensen niet. Hiermee maak je het gat tussen rijk en arm nog groter.”
“Door huishoudens te ontlasten kun je ook winnen aan draagvlak, wat de weg vrijmaakt voor een vlieg- en vleestaks. Mits de lobby van deze sectoren niet te machtig is bij het samenstellen van de maatregelen.”
“Spreid de druk over iedereen, ook over de mensen met dikke villa’s langs de Vecht, daar mag ook echt een windmolen aan de horizon verrijzen.”
“De kilometerheffing kan misschien nadelig zijn voor mij persoonlijk, maar ik verwacht dat de maatschappelijke baten enorm zullen zijn, zoals minder CO2-uitstoot, luchtvervuiling, files.”
Lees ook:
Het ‘stille midden’ moet klimaatbeleid verder helpen
De politiek flirt met een nieuw middel om de klimaatdoelen te halen: een burgerberaad. Daarin kunnen ook ‘gemiddelde Nederlanders’ uitspreken welke milieumaatregelen ze te billijken vinden. Nu gijzelen tegenpolen, de ‘eco-elite’ en ‘klimaatsceptici’ het debat.
