Een prille maar serieuze trend: baas in eigen warmtebron

Door het hele land smeden buurtbewoners samen plannen om hun huizen gasloos te maken. Ze nemen de regie, in de hoop grote energiebedrijven buiten de deur te houden. De burgercollectieven willen lokale, groene energiebronnen aanboren en exploiteren die hun wijk gaan verwarmen, ter vervanging van cv-ketels op aardgas. Zeker 77 burgerprojecten hadden eind 2020 serieuze plannen klaar voor een duurzame warmtevoorziening, 23 meer dan in 2019.

Er is geen provincie meer zónder burgercollectief met warmteplannen op de plank, blijkt uit de Klimaatmonitor die kenniscentrum HIER donderdag publiceert. De aanleg van een klein, eigen warmtenetje in de straat lijkt populair. Bewoners hopen zo’n warmtenet, een buizenstelsel met water erin, te voeden met lauw water uit de bodem, het riool of de sloot. Sommige initiatieven mikken op het benutten van groen gas of waterstof als nieuwe energie.

Een prille maar serieuze trend, zo omschrijft HIER de burgerinitiatieven. Bewoners, die zich verenigen in coöperaties, zoeken nog wel geld en technische middelen om hun lokale warmteplan uit te voeren. Maar hier en daar gaat de schop al de grond in, zoals in Terheijden (gemeente Drimmelen). “Daar liggen de leidingen van een warmtenet in de grond en werkt de coöperatie verder aan de ontwikkeling van de warmtepomp met groene stroom uit een eigen windmolen en zonnepark.”

Kijk naar Denemarken

De burgers willen zelf de touwtjes in handen hebben, aldus HIER. ‘Zeggenschap en lokaal eigendom’ is hun drijfveer. Ze willen niet afhankelijk zijn van een groot (fossiel) energiebedrijf dat, in opdracht van de gemeente, beslist welke energiebron de wijk krijgt. Sommige energiebronnen voor gasloos wonen, zoals biomassa (hout) of restwarmte van vuile fabrieken zijn omstreden.

Of burgers erin slagen om eigen warmteprojecten uit te voeren moet blijken, aldus HIER. Het kan wel, bewijst Denemarken. Daar liggen overal warmtenetten, waarvan 36 procent in bezit is van burgercoöperaties. Of dit in Nederland lukt, hangt deels af van de nieuwe landelijke Warmtewet. Die wet is te veel gericht op grote bedrijven, zoals Vattenfall, zeggen experts van de wetenschappelijke koepel Het Groene Brein.

Energiebronnen op lagere temperatuur

“Bedrijven krijgen van de overheid ruim baan om grootschalige, inefficiënte warmtenetten neer te leggen”, zegt Matthijs Hisschemöller van Drift, een onderzoekscentrum voor duurzaamheid. Die grote warmtenetten draaien op overbodig hoge temperaturen uit de schoorsteen van vuile fabrieken. Voor kansen met energiebronnen op lagere temperatuur, zoals warmte uit bodem of sloot, is volgens Hisschemöller onvoldoende oog bij de wetgever. “Dat zijn juist bij uitstek de echt duurzame bronnen. Maar de wet gaat te veel uit van de oude economie.”

Sander Mertens, lector energie op de Haagse Hogeschool, vreest dat het Rijk met grote stappen snel thuis wil zijn, om in 2030 1,5 miljoen huizen gasloos te maken. “Daardoor ligt de focus op grootschalige warmtenetten, met overtollige hitte uit de industrie.” Omdat een warmtenet decennia meegaat, dreigt een ‘lock-in’, zegt Mertens. Bewoners worden dan voor hun verwarming afhankelijk van warmte uit de schoorsteen van afvalbranders of inefficiënte fabrieken. “Dat terwijl zulke bedrijven niet passen in de circulaire economie van de toekomst.” Het Groene Brein bepleit daarom dat de wet ruimte gaat bieden aan burgers die zelf een klein, duurzaam warmteplan ontwikkelen.

Lees ook:

Gasloos wonen mag nu in Amsterdam ook met zonnepanelen

Amsterdam kan bewoners niet verplichten om gasloos te wonen door over te stappen op een grootschalig warmtenet, zo oordeelde rechter. De keuze voor zonne-energie moet ook toegestaan zijn.