Een oude smartphone hoort niet op de vuilnisbelt (ook niet in Afrika)

Krijg maar eens een container met 350.000 gebruikte mobiele telefoons van Kameroen naar hier. Het heeft een jaar en tien maanden geduurd voor het zo ver was. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven verwelkomde de langverwachte bak met afval gisteren symbolisch om haar beleid voor een circulaire economie kracht bij te zetten. In de apparaten zitten nog allemaal waardevolle grondstoffen, zoals goud, zilver en koper, die de Nederlandse start-up Closing the Loop eruit laat halen.

Het klinkt nogal omslachtig, oude telefoons uit Afrika halen om ze in Europa uit elkaar te halen. Bovendien: wat heeft dat met de Nederlandse circulaire economie te maken? “Telefoons recyclen zou lokaal moeten gebeuren”, stelt Joost de Kluijver, oprichter van Closing the Loop. “Maar op het hele Afrikaanse continent is geen plek te vinden waar dat verantwoord kan, dat wil zeggen schoon en voor een fatsoenlijk loon.”

Afgedankte telefoons belanden daardoor in de verbrandingsoven, en vaker nog op de afvalberg of in de natuur. Nederland is, net als andere Westerse landen, mede verantwoordelijk voor die rotzooi, vindt Closing the Loop, omdat maar liefst 70 procent van de hier gebruikte telefoons verhandeld wordt en naar Afrika en Azië gaat, waar ze een tweede of derde leven krijgen.

Mobieltjes ontleden

Maar zie ze dan dus maar weer eens terug te verschepen. “Het is heel ingewikkeld om zo’n container met gebruikte telefoons vanuit Afrika te exporteren”, zegt De Kluijver. “Wij kunnen onze afgedankte elektronica gemakkelijk die kant opsturen, onder het mom van dat het nog bruikbaar is, of het gebeurt illegaal. Andersom is het een stuk lastiger. Met afval exporteren hebben ze geen ervaring. Allerlei instanties moeten hun goedkeuring geven en dat duurt vaak maanden. Zo bleek er in Ghana een ministerie van goudexport te bestaan. Omdat er goud in smartphones zit, moest dat ook toestemming geven. Ergens anders bleek het ministerie van mijnbouw er iets over te zeggen te hebben.”

Inmiddels is het Closing the Loop wel gelukt ruim 40.000 kilo telefoons, meer dan twee miljoen stuks, uit Afrika terug te halen. De container uit Kameroen is de laatste oogst. In een Europese recyclingfabriek worden de waardevolle stoffen eruit gehaald om weer als grondstof voor andere producten te kunnen dienen.

Closing the Loop is in 2014 opgericht als sociale onderneming, dat wil zeggen een bedrijf dat winst niet op de eerste plaats stelt, maar op een commerciële manier een maatschappelijk vraagstuk wil helpen oplossen. Maar winst is wel nodig om op langere termijn te overleven. De cirkel die gemaakt wordt, is verliesgevend. Het kost namelijk veel geld om de gebruikte mobieltjes in Europa, tot nog toe in een Belgische fabriek, te laten ontleden. De teruggewonnen grondstoffen alleen leveren niet genoeg op om het lokaal inzamelen in Afrika, het verschepen en het uit elkaar halen te kunnen financieren.

Closing the Loop is nu bezig om met behulp van een goedkopere Italiaans recyle-aanbieder waar het bedrijf kort geleden op stuitte, de verdiensten te verhogen en mogelijk vestigingen in Afrika zelf te openen. Maar dat is nog een lange weg.

“Puur als cyclus van grondstoffen levert het nog te weinig op. Daarom zijn we gaan bedenken waar we nog meer waarde kunnen creëren. En dat is om te beginnen in Nederland. Wij hebben een nieuwe dienst bedacht om voor anderen telefoons in te gaan zamelen.”

Closing the Loop biedt nu ‘één-voor-één-contracten’ aan. Bedrijven en organisaties die deze dienst afnemen, betalen een opslag van een paar euro op elke telefoon die ze aanschaffen. Closing the Loop ‘compenseert’ vervolgens de gekochte telefoon door één afvaltelefoon te recyclen. “Die telefoon wordt ingezameld in Afrika, omdat het belangrijker is daar een bijdrage aan het afvalprobleem te leveren dan hier in Nederland, waar we de meest geavanceerde afvalverwerking ter wereld hebben.”

Met deze dienst kan de cirkel wel winstgevend zijn. De Kluijver kreeg het voor elkaar de ‘grondstofcompensatie’, naar analogie van de CO2-compensatie, bij overheidsinkopers van telefoons onder de aandacht te krijgen. Dat ws nodig want pas bij zulke grote inkopers gaat het aantikken. Maar dat was bijna net zo’n bureaucratische uitdaging als het exporteren van de Kameroense container. Overheden moeten grootschalige inkopen, zoals van telefoons, namelijk aanbesteden.

“Voor de eerste aanbesteding, een samenwerkingsverband van zeven provincies en twee overheidsdiensten, kostte het een jaar om een zin in het pakket van eisen te krijgen”, vertelt De Kluijver. De eis van recycling moet namelijk zo geformuleerd zijn dat niet automatisch bepaalde partijen aan het langste eind trekken. Dan is er geen eerlijke concurrentie meer.

Dat lukte. Afgelopen zomer was er ‘de eerste aanbesteding ter wereld die actief grondstoffenschaarste en elektronisch afval tegengaat’, aldus het persbericht van de inkopende provincies. Een elektronicaleverancier die de overheid bedient, Centralpoint, levert nu telefoons met grondstofcompensatie. Ook grote bedrijven, zoals de rabobank en accountantskantoren PwC en KPMG, lokale overheden als de gemeente Utrecht kopen sinds kort (een deel van) hun telefoons ‘grondstofneutraal’ in met behulp van Closing the Loop.

Apple en Samsung

Ook providers zijn geïnteresseerd. T-Mobile is de eerste die, ook sinds afgelopen zomer, de recycle-deal aanbiedt. Klanten die daarin geïnteresseerd zijn, worden geen eigenaar van een toestel, na afloop van het abonnement gaat het voor een bedrag terug naar T-Mobile. Dan verkast het naar een volgende gebruiker, in Nederland of elders, of het gaat meteen al naar de recycling. “Dat is nog wennen”, erkent De Kluijver. “Mensen willen toch graag een toestel bezitten. Maar providers merken dat klanten steeds vaker vragen naar duurzaamheid en recycling.”

Zo zijn verschillende schakels in de telefoonketen nu te betrekken bij het terugwinnen van grondstoffen. Er is één grote afwezige, zegt De Kluijver: de producenten van de toestellen, zoals Apple en Samsung. Die zouden hun apparaten makkelijker te recyclen of te repareren kunnen maken.

“Als je telefoons duurzamer wilt inkopen, kun je weinig doen tegenover zulke grote bedrijven, je hebt te weinig macht. Er is natuurlijk de Fairphone die in modules uit elkaar kan – we werken ook met hen samen – maar voor veel afnemers is het nog een te grote stap om daarop over te gaan. Ik denk dat de producenten een kans mislopen en ook niet toekomstbestendig zijn als ze niet vol inzetten op circulaire innovatie. Klanten zullen steeds meer letten op duurzaamheid.”

Internationaal heeft Closing the Loop in ieder geval al de aandacht getrokken. Op de komende grootste telecombeurs van de wereld, eind deze maand in Barcelona, is de start-up genomineerd voor de Green Mobile Award, een prijs voor een duurzaam telefoonidee.

Oude smartphone ligt nog vaak in de kast

In de afgelopen tien jaar zijn op de wereld 7 miljard smartphones geproduceerd. De afgedankte toestellen dragen bij aan de berg zogeheten e-waste, elektronisch afval, de snelst groeiende afvalstroom in de wereld.

Kennis over gebruikte mobieltjes is nog niet wijdverbreid, blijkt uit onderzoek van Closing the Loop en telecomprovider T-Mobile onder ruim duizend Nederlanders. Ruim driekwart van de Nederlanders wil de oude telefoon wel een tweede leven geven, maar twee derde van hen zegt niet te weten hoe. Ze zijn wel in meer of mindere mate met duurzaamheid bezig – zoals afval scheiden, korter douchen en energiebesparing – maar ze hebben geen idee wat e-waste is.

Slechts 14 procent zegt een oude telefoon te recyclen terwijl zeven op de tien een oud toestel in de kast heeft liggen. Op de vraag wat ze met een toestel doen dat ze niet meer gebruiken, zegt bijna de helft het te bewaren, 36 procent geeft het weg en 20 procent verkoopt het door. Ruim de helft van de Nederlanders is zich er niet van bewust dat er waardevolle grondstoffen als goud en zilver in de mobiele telefoon zitten.

Lees ook:

Koopt u hier straks uw tweedehands telefoon met garantie?

De markt van opgeknapte elektronica heeft een nieuwe speler. Een grote, uit Duitsland. ‘Of je nu kiest voor de prijs of een schoner milieu, je bent altijd duurzaam bezig.’