Een olietanker laden tussen de ijsschotsen

Naar olie boren in het Arctisch gebied is een controversiële bezigheid. Door de grote hoeveelheid die er waarschijnlijk verborgen gaat is het gebied voor oliemaatschappijen zeer aantrekkelijk, maar de natuur is er kwetsbaar en als het mis gaat is de ramp niet te overzien.

In januari 2013 ging het inderdaad bijna mis. Toen sloeg het boorplatform Kulluk van Shell los in de Beaufortzee en strandde op rotsen van het eiland Sitkalidak. Milieuorganisaties schreeuwden moord en brand: 'veiligheid is niet te garanderen in het Arctisch gebied'.

Toch weerhield dat het Russische Gazprom er niet van om een platform neer te zetten in het Noordpoolgebied. Het was dit platform dat de activisten van het, onder de Nederlandse vlag varende, Greenpeace-schip Arctic Sunrise probeerden te enteren toen ze werden gearresteerd op verdenking van piraterij. Onder hen waren de Nederlanders Faiza Oulahsen en machinist Mannes Ubels.

Vorige week stuurde het Prirazlomnoje-platform dus zijn eerste lading olie op pad naar de Rotterdamse haven. Daarvoor moest de olie wel eerst worden overgepompt van het platform naar een tanker. De manier waarop dat ging is te zien op de foto's in dit stuk, vrijgegeven door Gazprom.

Greenpeace kondigde vrijdag aan een aanklacht in te dienen tegen Gazprom en een Russische rechter te vragen het noodplan van het bedrijf voor een olielekkage te toetsen aan de wet. Volgens Greenpeace voldoet dat noodplan niet aan de wettelijke eisen en zijn de gevolgen van een eventuele olieramp voor de natuur in het Noordpoolgebied rampzalig.

Gazprom en Shell zijn niet de enigen

Boren naar olie in het Noordpoolgebied is zeer gewild omdat het volgens schattingen circa 20 procent van alle nog niet ontdekte olie- en gasreserves in de wereld bevat. Ook het Russische staatsolieconcern Rosneft is bezig om in het gebied olie en gas te gaan winnen.
Ook andere noordelijke staten, waaronder de Verenigde Staten, Noorwegen, Denemarken en in mindere mate Canada, verlenen op grote schaal vergunningen om te boren in hun Exclusieve Economische Zones (EEZ). Dit gebied beslaat 200 zeemijl (370 kilometer) uit de kust. Elk land heeft volledige zeggenschap over de grondstoffenwinning in zijn zone.

"BP boort al sinds de jaren zeventig in het Noordpoolgebied bij Alaska, in Prudhoe Bay en bij Kaparuk naar olie", zegt hoogleraar Louwrens Hacquebord van de Rijksuniversiteit Groningen en directeur van het Arctisch Centrum.
In de Barentszee boort het Noorse Statoil naar gas op basis van een Noorse vergunning. Het Amerikaanse ExxonMobil, dat in Nederland bekend is als Esso, boort met Rosneft boven Siberië in de Karazee, vlakbij Nova Zembla, naar olie. Rosneft heeft eenzelfde samenwerking met het Italiaanse staatsbedrijf Eni in dat deel van het Noordpoolgebied.

"In de EEZ is elk land vrij om te doen en te laten wat het wil", zegt Hacquebord. "Natuurlijk zijn er strenge regels voor het boren in zo'n gebied. Ook in Rusland, alleen daar is de handhaving van de regels een stuk minder. In de VS zijn ze daar erg streng op."

Verder hebben andere oliemaatschappijen al tal van concessies losgekregen van regeringen. Total, dat zegt niet naar olie te willen boren omdat dat te gevaarlijk is in het Noordpoolgebied, heeft wel verschillende vergunningen om daar naar gas te boren. Ook daar kan olie bij vrijkomen.

"Chevron boort al jaren vanuit het vasteland van Alaska onder een hoek in de zeebodem van het Noordpoolgebied", vult Coby van der Linde, oliewetenschapper van het instituut Clingendael, aan. De olieprijs per vat bepaalt volgens haar of oliemaatschappijen het aantrekkelijk vinden om te boren in dit onherbergzame gebied. Nu er op termijn een tekort aan olie dreigt en de prijs hoog is, is het Arctische gebied aantrekkelijk. "De olieconcerns onderzoeken daar al vele jaren de bodem. Ze weten wat erin zit en willen op een gegeven moment hun investeringen eruit halen", zegt Van der Linde. Ze verwacht dat in 2020 of 2025 de oliedollars gaan stromen voor Shell en de anderen.

Hacquebord van Arctisch Centrum is bezorgd over de Noordpool zelf. Alle vijf de aangrenzende staten claimen de pool in mindere of meerdere mate vanwege grondstoffen als olie en gas. Hij vindt dat er een internationaal verdrag moet komen over het gebruik van de Noordpool.