ENERGIETRANSITIE
Een flat zonder aardgas? Geen sinecure
Alle Nederlandse woningen moeten, uiterlijk in 2050, van het gas af. Dus ook flatgebouwen. Dat blijkt lastiger en duurder om te regelen dan voor rijtjeshuizen en vrijstaande woningen.
Troep op straat, bouwkundige eenheidsworst en met spullen volgestampte balkonnetjes. Een sfeervolle buurt kun je het Utrechtse Overvecht niet noemen. Uitgerekend in deze wijk is een innovatief, groen experiment gaande. Eén van de vele portiekflats, die hier na de Tweede Wereldoorlog uit de grond zijn gestampt, ondergaat een duurzame metamorfose. Acht woningen in het flatgebouw zijn energiezuinig gemaakt, ze gebruiken geen gas meer en draaien op zonnepanelen op het dak.
"Het is nog een proefproject", zegt directeur Aart Verkaik van bouwbedrijf Vios, dat deel uitmaakt van Nieuw Utrechts Peil, een consortium dat de flatwoningen 'groen' maakt. Zo groen zelfs dat de huizen, oorspronkelijk met het slechte energielabel F of G, nu 'nul op de meter' worden. Dat wil zeggen dat er in de woningen, gedurende het jaar, niet meer energie wordt gebruikt dan 135 zonnepanelen opwekken. Omdat er helemaal geen gas meer wordt gebruikt, zijn de flatwoningen nu 'all electric', zegt Verkaik.
De woningen in het opgepimpte deel van de flat stoken de boel warm met warmtepompen, die draaien op stroom. De warmte halen ze uit de bodem, in de tuin naast de flat. Daar zit aardwarmte, dus warm water, onder de grond. De ramen zijn geplaatst met het meest energiezuinige glas, HR+++. Verder zijn de kamers potdicht. Vios vulde na de renovatie alle ruimtes met rook, om na te gaan of er écht nergens meer een kiertje zat dat tocht doorliet. Een gaatje ter grootte van één speldenprikje in een muur of kozijn kan de energiezuinige bouw al verstoren, volgens de bouwers. "De ramen kunnen wel gewoon open hoor", haast Verkaik zich te zeggen. Dus even doorluchten kan gewoon. Of dat vaak nodig is betwijfelt hij. Want een ingebouwd ventilatiesysteem zorgt ervoor dat de lucht in de zwaar geïsoleerde kamers constant wordt opgefrist.
Prijsvraag
Nieuw Utrechts Peil bedacht niet zelf om het flatgebouw onder handen te nemen. De eigenaar, woningcorporatie Mitros, schreef er in 2014 een wedstrijd voor uit. De bouwer met het beste idee mocht de woningen duurzaam maken. Zo kon Mitros gelijk ideeën opdoen, voor het afsluiten van gas bij flatgebouwen met huurwoningen. "Dat is moeilijker dan bij een rijtjeswoning, appartement of een vrijstaand huis", zegt Verkaik. "Dat komt doordat je te maken hebt met hoogbouw. Dus veel woningen onder één dak, met beperkte ruimte voor zonnepanelen. En omdat er zo veel woningen duurzaam gemaakt moeten worden, zijn grote pompen en installaties nodig."
'Flat met toekomst', zo is het winnende project gedoopt. Die naam verwijst naar het kabinetsbesluit; in 2050 mogen er alleen nog maar duurzame huizen zijn, zonder gebruik van fossiele brandstoffen zoals gas. Maar Verkaik geeft toe: de duurzame renovatie van de flatwoningen was schreeuwend duur. "Het maximale budget was 75.000 euro per woning. De gebruikte installaties, zoals warmtepompen die energie uit de bodem en de buitenlucht halen, zijn nu nog heel duur." In de wedstrijd die Mitros uitschreef, trokken verschillende deelnemers, waaronder het consortium 'De Verduurzamers' met bouwgigant Heijmans, zich terug. Een gasloze flat? Het leek gewoon te complex en duur.
Na-oorlogse flats
Het project is nu totaal niet rendabel, zegt Verkaik. Maar het moét gebeuren, zegt hij. "Want uiteindelijk moeten alle flats een duurzame renovatie ondergaan. Dan kun je maar beter zorgen dat je nu in kaart brengt hoe dat kan." Ambtenaren uit Amsterdam en Rotterdam kwamen in Utrecht al een kijkje nemen bij de flat. Want ook die steden willen aan de slag om woningen, dus ook flats, energiezuinig te maken en van het gasnet los te koppelen. Het is niet zo dat elke woning zonder gas ook direct een 'nul op de meter'-huis moet worden. Maar het afkoppelen van gas gebeurt vaak wel in een renovatieproject. Dan is het logisch voor een eigenaar om te kijken: hoe ga ik het gebouw zonder gas het slimst en zuinigst van energie voorzien? Mitros wil de acht proefwoningen in Utrecht een jaar lang testen. Daarna beslist de corporatie of de hele portiekflat volledig 'groen' wordt. Bij succes, en als de techniek goedkoper wordt, kunnen andere flats misschien ook een duurzame make-over krijgen. In Utrecht alleen al staan zesduizend naoorlogse flats, die bepaald niet energiezuinig of duurzaam zijn.
Bewoners van de proefflat hebben in theorie geen energierekening meer. Ze zijn geen klant meer bij een energieleverancier. Eén van hen is Emy Spekschoor (28). Zij is er net komen wonen. "Ik betaal nu vijf euro per maand aan Mitros, dat is een abonnement voor mijn energie. Super weinig, ik heb echt geluk", zegt ze. In de wet staat wel dat woningcoöperaties die huurhuizen volledig duurzaam maken de investering maandelijks in rekening mogen brengen bij huurders (die niet of nauwelijks meer betalen voor energie). Een energieprestatievergoeding (EPV) heet dat. Maar die EPV mag niet meer zijn dan 1,40 euro per vierkante meter. Dus een bewoner met een huis van 70 vierkante meter mag een EPV-rekening van maximaal 98 euro per maand krijgen. Op die manier is het voor woningcorporaties weinig rendabel'. "De kosten moeten dus omlaag", zegt Verkaik. "Maar als de techniek grootschalig doorbreekt, kan dat snel gaan."
Nieuwbouwflat is duurder zonder gasaansluiting
Wat kost het bij nieuwbouw voor de ontwikkelaar en de bewoner als er geen gas wordt gebruikt, maar schonere technieken zoals warmtepompen die op stroom draaien? Energienetbeheerder Stedin liet het onafhankelijke ingenieursbureau DWA hier onderzoek naar doen.
De uitkomst: in vrijwel alle woningtypen zijn de kosten gelijk of lager, in vergelijking met het gebruik van aardgas en een gasketel. "Nieuwbouwwoningen kunnen prima zonder een gasketel worden gebouwd", concludeert Stedin. "De bewoner is financieel beter af en het milieu is ermee geholpen." Maar alleen bij flatgebouwen is gasloze nieuwbouw duurder, berekende DWA. Het is in de 'gestapelde bouw' moeilijker om voordelig energie te gebruiken van een warmtepomp en zonnepanelen dan in rijtjeshuizen of andere lagere woningen. De mogelijkheid om nieuwbouw aan te sluiten op een warmtenet in plaats van op een gasnet, onderzocht DWA niet.
Netbeheerder Stedin gaat alleen over gas- en stroomnetten, maar warmtenetten kunnen voor sommige wijken een goede oplossing zijn. Voor de toekomst ziet Stedin ook voor gasloze flats kansen. Stedin vindt dat een goede zaak voor duurzaamheid en heeft ook een eigen belang.
Als Stedin nu nog nieuwe gasleidingen in de grond legt, dan is dat eigenlijk een investering voor heel wat decennia. Omdat in 2050 alle huizen en gebouwen van het aardgas af moeten, is dat volgens Stedin uiteindelijk geldverspilling. Nu staat er nog een aansluitplicht voor gas in de wet. edin wil dat dit wordt geschrapt. Verschillende politieke partijen zijn het daarmee eens.
