Een brief aan de koning: ‘De nieuwe Rutte kan best een groen kabinet aanvoeren’

Johan en Frans Vollenbroek schreven een brief aan de koning, waarin ze hun zorgen uiten over het bestuur van Nederland. Een scherpe koersverandering is nodig, zeggen ze, om de aarde leefbaar te houden.

Het is een knipoog naar de geschiedenis, met een serieuze ondertoon. J’accuse / Ik beschuldig…!, zet Johan Vollenbroek boven zijn brief aan ‘zijne majesteit de koning’. Schrijver Emile Zola zette dat 123 jaar geleden, op 13 januari 1898, ook boven zijn open brief, in de krant L’Aurore, aan het staatshoofd van Frankrijk, president Félix Faure.

Verder gaat de gelijkenis niet. Zola nam het op voor de Joodse officier Alfred Dreyfus, die door de krijgsraad ten onrechte was veroordeeld voor hoogverraad en levenslang verbannen naar Duivelseiland. Vollenbroek betoogt dat de Nederlandse overheid zijn zorgplicht verzaakt door een slecht klimaat- en natuurbeleid. Maar Zola’s beschuldiging zorgde 123 jaar geleden voor flinke opschudding en die hoopt Vollenbroek ook teweeg te brengen.

De brief begint, na wat eerbetoon aan Willem-Alexander, met artikel 21 van de Grondwet: ‘De zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu’. Dit in 1983 opgenomen artikel, schrijft Vollenbroek, wordt door de regeringen van de afgelopen twintig jaar met voeten getreden.

‘Ik beschuldig het kabinet-Rutte van slecht rentmeesterschap, waardoor de volgende generaties een land zullen aantreffen met een sterk verminderde natuur- en milieukwaliteit’, staat in de afronding van zijn brief.

Landschap

Er volgen nóg negen beschuldigingen. Over het stikstofbeleid dat de milieuvervuiling alleen op papier oplost en fraude met ‘vervuilingsrechten’ in de hand werkt, het doordrukken van economische activiteiten die te groot zijn voor het kleinschalige Nederlandse landschap, het stimuleren van biomassa, het verlenen van vergunningen voor houtstook, mestvergisting en de luchthavens Schiphol en Lelystad, het achterhouden van informatie (‘rechtsobstructie volgens de Rutte-doctrine’) en verwaarlozing van overheidshandhaving.

Tot slot verwijt Vollenbroek het kabinet te falen op tal van andere gebieden zoals de belastingtoeslagen, compensatie voor de aardbevingen in Groningen, de jeugdzorg, armoedebestrijding, geestelijke gezondheidszorg, de woningmarkt, het belastingbeleid (‘Nederland belastingparadijs’) en privatisering in de zorg.

Maar zorg om het milieu is de kern van de brief aan de koning. Er is een radicale ommezwaai nodig om ‘de aarde zo te gebruiken dat deze voor toekomstige generaties ook leefbaar is’, schrijft hij. Daar zou, na de verkiezingen in maart, bij de komende kabinetsformatie volop aandacht voor moeten zijn. Hoewel zijn rol louter ceremonieel is, kan de koning daar misschien toch een beetje aan bijdragen.

“Willem, doe er eens wat aan, zet het kabinet op het groene spoor”, vat Johan Vollenbroek lachend samen.

‘Langzaam sterft de aarde’

“Formeel heeft de koning niets te zeggen, maar in 1989 had koningin Beatrix toch echt invloed”, weet zijn broer Frans Vollenbroek, voormalig milieuambtenaar op het inmiddels opgeheven ministerie van Vrom en bij de Europese Commissie in Brussel. Het eerste Nationaal Milieubeleidsplan (NMP-1) was volgens hem een direct gevolg van haar kersttoespraak in 1988, waarin de koningin haar zorgen uitsprak: ‘Langzaam sterft de aarde en wordt het onvoorstelbare – het einde van het leven zélf – tóch voorstelbaar’.

Het citaat van Beatrix staat prominent in de brief aan haar zoon en opvolger. Toenmalig premier Ruud Lubbers had de koningin in de Troonrede van 1988 nog laten zeggen dat het land de afgelopen jaren schoner was geworden, met name lucht en water. Maar een paar maanden na de kersttoespraak kwam hij met het NMP-1, dat internationaal opviel en volgens de brief ‘een blauwdruk werd voor andere Europese beleidsplannen’.

De eerste aanzet voor de brief aan de koning is van broer Frans. Hij schreef aanvankelijk aan minister ­Sigrid Kaag, omdat hij deze relatieve nieuwkomer in de Nederlandse politiek en lijsttrekker van een partij, D66, die in zijn jeugd symbool stond voor vernieuwing en verandering, wilde bijpraten over groen beleid. Er kwam niet eens een ontvangstbevestiging.

Frans Vollenbroek bouwde zijn verhaal om tot een brief aan de koning, in samenspraak met zijn twee jaar oudere broer Johan, de man achter Mobilisation for the Environment (MOB), de milieuorganisatie die met succes het Nederlandse stikstofbeleid aan de kaak stelde en de nummer 2 van Trouws Duurzame 100. Dat alleen Johans handtekening onder de brief staat, ligt aan het koninklijk lintje dat hij in 2008 kreeg opgespeld. “Hij is de ridder”, lacht Frans.

Over de boodschap zijn de broers het roerend eens: de kabinetten-Balkenende en -Rutte hebben het milieubeleid volledig verwaarloosd. Na het eerste milieubeleidsplan volgden er nog drie, telkens om de vier jaar, met NMP-4 in 2001 als een boodschap van hoop: ‘verminderen van de milieudruk in een groeiende economie is mogelijk’.

Milieukosten

In de brief: ‘In dit laatste plan staat dat klimaatverandering en de aantasting van biodiversiteit de basis van het bestaan van mensen, planten en dieren bedreigen. De aanpak van deze problemen vraagt om ingrijpende maatschappelijke veranderingen, ook wel systeemveranderingen of transities genoemd.’ (...) ‘Wel moet dan de richting van de economische groei veranderen. Daarvoor is nodig dat milieukosten worden doorberekend in de prijzen van goederen en diensten (de vervuiler betaalt-principe).’

Frans Vollenbroek werkte als ambtenaar mee aan NMP-4 en hij was er zeer enthousiast over, schrijft zijn broer aan de koning. Maar onder premier Jan Peter Balkenende ‘verdween het plan in de onderste bureaula’ en van CO2-heffing, rekeningrijden, belasting op kerosine of herstructurering van de landbouw kwam niets terecht. De premier vroeg in 2009 aan de voorzitter van de Europese Commissie of Nederland de Europese natuurwetgeving wat minder strikt zou mogen toepassen, zo brengt de brief in herinnering. ‘Balkenende wilde meer evenwicht tussen ecologische waarde, economische belangen en ander gebruik. Hij kreeg nul op het rekest.’

Mark Rutte maakte het als premier nog bonter, met het opheffen van het ministerie van Vrom en de Programmatische Aanpak Stikstof, ‘waardoor de geldende natuur- en milieunormen met voeten werden getreden’, stellen de broers. Met het onderuithalen van de PAS door de Raad van State, in mei 2019, ontstond de stikstofcrisis.

In de brief: ‘Ik constateer dat 26 jaar na inwerkingtreding van de Habitatrichtlijn de Nederlandse natuur in een deplorabele toestand is: 75 procent van de gebieden verkeert in een ongunstige staat van instandhouding. De combinatie van een overdosis stikstof én droogte (mede als gevolg van ontwatering t.b.v. landbouw) is desastreus. Nederland is circa 85 procent van zijn biodiversiteit kwijt. Nederland is ecologisch gezien een rampgebied.’

Liever schrijven dan strijden

Met MOB vocht Johan Vollenbroek diverse juridische procedures tegen overheidsbeleid, met het schrappen van de PAS als ingrijpendste resultaat. Toch verkiest hij de brief boven een juridische strijd. “Dat is de noodrem, met hoge maatschappelijke kosten en overbelaste rechtbanken. Alleen al om die reden moet je dat liever niet doen. Probeer het eerst politiek, maar ik zie wel parallellen met de toeslagenaffaire en het uit de hand lopen van de jeugdzorg. De incompetentie! Het was voor mij een treurig feest der herkenning, want in het milieu gaat het net zo. En je ziet het in veel andere sectoren uit de hand lopen.”

Er is dus een politieke draai nodig, vinden de broers Vollenbroek. “Zeker op klimaatgebied moeten er flink wat tandjes worden bijgezet”, zegt Frans. “Alle partijen zouden een goed klimaat moeten willen en de ambities zijn er wel, maar er zijn ook telkens weer mitsen en maren. dat staat zelfs in het VVD-verkiezingsprogramma. Je kunt ook geld verdienen met het oplossen van milieu­problemen, met duurzame energie en kweekvlees bijvoorbeeld. Rutte zelf opperde ooit groen rechts, dat was helemaal niet zo’n gek idee. Er wordt te veel van uitgegaan dat een goed milieu geld kost.”

De natuur heeft ook economische waarde, valt Johan hem bij. “Kijk hoeveel mensen nu de natuur in trekken. Als we straks uit de coronacrisis zijn, ligt minder vliegen voor de hand en het geld dat je daarmee bespaart moet je dan investeren in de natuur, niet in Lelystad.”

Daarbij werkt eerlijker prijzen als een vliegwiel, vult Frans aan. “Je gaat vanzelf minder vliegen, als de kosten echt worden doorberekend in de prijs. Daar zijn we met ‘grootouders voor het klimaat’, waarvan ik deel uitmaak, nu ook mee bezig. Nu betaal je belasting als je iets maakt, maar niet als je iets smerig maakt. Dat is de wereld op z’n kop. Wij zijn niet tegen de markt, maar hij moet wel functioneren en deze werkt niet goed.”

Johan: “Dat betekent een shift van belasting op arbeid naar belasting op vervuiling. Een fietsenmaker zou nul belasting moeten betalen.” Frans: “Kijk hoeveel CO2 het heeft gekost om iets te maken. En noem het dan geen vleestaks, maar milieubelasting, zodat mensen snappen dat het geen pesterij is. Ach, het stond allemaal al in het NMP-4.”

In de brief: ‘Majesteit, in uw kersttoespraak van dit jaar zei u: ‘ook de zachte stemmen verdienen het om gehoord te worden.’ Dit geldt ook voor de zachte stem van de natuur. Vele mensen luisteren graag naar die stem als ze rust zoeken, maar negeren die als ze weer aan het werk zijn, inkopen doen, in hun auto stappen of het vliegtuig nemen. Het gevolg is dat vele diersoorten bedreigd worden en de aarde langzaam sterft, zoals uw moeder zo treffend zei.’

Nieuw kabinet

Het is natuurlijk geen toeval dat de brief aan de koning is geschreven in de aanloop naar de verkiezingen in maart. De brief eindigt met elf aanbevelingen voor de onderhandelaars die straks een nieuw kabinet gaan formeren. Een daarvan is de vorming van een ministerie voor klimaat en duurzaamheid, met ‘eenzelfde status als het ministerie van financiën: het beleid van andere ministeries wordt getoetst op duurzaamheid’.

“We willen een regeerakkoord waar het allemaal wel goed in staat”, zegt Frans. “Kiezers kunnen hun voorkeur uitspreken door op een groene kandidaat te stemmen. Mark Rutte gaat het veld niet ruimen, dat zien wij ook wel en dat hoeft ook niet. Hij is flexibel genoeg om een draai te maken als hij onder druk wordt gezet.”

De Vollenbroeks benadrukken dat de brief niet op de persoon is gericht. “We hebben het over de kabinetten-Rutte, niet over de premier als mens”, legt Johan uit. “Rutte heeft een fantastisch talent. Boze mensen die bij hem verhaal gaan halen komen tevreden en gerustgesteld weer naar buiten, zijn manoeuvreerkunst is ongekend. Hij zou best een groen kabinet kunnen aanvoeren.”

Lees ook:

Milieuactivist Johan Vollenbroek laat niets heel van het nieuwe stikstofakkoord: ‘Dit is een farce’

Minister Schouten sloot een akkoord met de oppositie over haar stikstofwet. Milieuorganisatie Mob noemt het een ‘farce’.

Johan Vollenbroek: Regering, word wakker! De markt gaat dit niet regelen

Dankzij zijn Mobilisation for the environment, een klein clubje dat zich vastbijt en strijdt, moet de uitstoot van stikstof nu echt worden aangepakt.Wat drijft Johan Vollenbroek?

Ruim honderd boze boeren uit de Achterhoek zoeken confrontatie op met milieuactivist Vollenbroek

Ruim honderd boeren uit de Achterhoek zijn dinsdagavond met tractoren naar Nijmegen gereden. Daar wilden ze een bezoek brengen aan Johan Vollenbroek van milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB). De politie verhinderde dat de boeren de stad in konden met hun voertuigen.

Deze man maakte van de stikstofcrisis dé milieukwestie van het jaar

Hij zag de stikstofcrisis al jaren aankomen en speelde er zelf een voorname rol in. Milieu-activist Johan Vollenbroek kreeg er doodsverwensingen om, maar hij kan niet anders dan doorgaan met zijn strijd. ‘Ik laat het land niet naar de verdommenis gaan.’