Econoom Jason Hickel wijst op de waanzin. ‘Zelfs in een ecologische noodtoestand maken we nog SUV’s’

Als we het klimaat willen redden, moeten de economieën van westerse landen krimpen, stelt economisch antropoloog Jason Hickel. Woensdag spreekt hij de Tweede Kamer toe.

Dat economische groei heeft bijgedragen aan klimaatverandering, daar zijn de meeste partijen in de Tweede Kamer het nog wel over eens. Maar bijna niemand wil het kind met het badwater weggooien. Zo pleit de VVD vooral voor meer innovatie en vindt GroenLinks groei goed, zolang het niet ‘ten koste gaat van de wereld waarin we leven’.

Daarmee begaan die partijen een grote fout, stelt degrowth-goeroe en bestsellerauteur Jason Hickel (40). De economisch antropoloog bezoekt woensdag de Tweede Kamer om zijn kernboodschap te verkondigen, namelijk dat groene groei een illusie is. Wie echt wil dat de CO₂-uitstoot voldoende omlaag gaat voor het halen van de klimaatdoelen, moet de economie laten krimpen.

Hickel werd internationaal bekend met boeken als The Divide (2017) en Less is More (2020), dat in Nederland werd uitgebracht als Minder is Meer. Hoe Degrowth de wereld kan redden. Daarin betoogt hij dat westerse economieën opgeblazen gedrochten zijn, die producten en diensten voortbrengen die we eigenlijk niet nodig hebben. Als we slechts maken wat noodzakelijk is, denkt Hickel, hoeven mensen in andere landen niet uitgebuit te worden en blijft de schade aan de aarde beperkt.

Wat gaat u tegen de Nederlandse parlementsleden zeggen?

“Ik zal onder meer vertellen dat westerse economieën, waaronder de Nederlandse, op twee manieren falen. Ten eerste zorgen ze voor massale overproductie, die zowel ecologische schade als klimaatschade aanricht. Ten tweede zijn ze tegelijkertijd niet in staat om in de basisbehoeften van mensen te voorzien. Denk aan betaalbare woningen, maar ook aan gratis openbaar vervoer. Het is eigenlijk volledig paradoxaal wat er gebeurt, en dat komt door onze focus op winst, in plaats van wat écht nodig is.

“We moeten de productie van alles wat niet noodzakelijk is afschalen. Denk bijvoorbeeld aan SUV’s, cruiseschepen, de vleesindustrie, commerciële vluchten, fast fashion, et cetera. Dat zijn allemaal zaken die niet van direct belang zijn voor ons welzijn, maar die wel een grote destructieve invloed hebben op de planeet. Het is waanzin dat we deze dingen blijven produceren terwijl we in een ecologische noodtoestand zitten.

“Ook is het belangrijk om het bruto binnenlands product (bbp) niet langer als graadmeter van welzijn te gebruiken. Kijk maar, volgens het bbp heeft 1000 euro aan bommen evenveel waarde als 1000 euro aan gezondheidszorg. Zelfs de uitvinder van het bbp, Simon Kuznets, waarschuwde al dat het nooit als indicator van vooruitgang moet worden gebruikt.”

Onder meer hypotheken en pensioenen zijn afhankelijk van groei. Hoe moet dat dan?

“Mensen zijn nu onderworpen aan de grillen van de markt. Ze zitten vast in een zeer instabiel systeem, waarin problemen als voedselonzekerheid nooit zijn opgelost. Bij wat ik voorstel, wordt die onzekerheid opgelost door een baangarantie. Mensen krijgen fatsoenlijk betaalde banen binnen collectieve projecten die sociaal en ecologisch verantwoord zijn, en er dus echt toe doen. Bijvoorbeeld in de regeneratieve landbouw of het verbeteren van openbaar vervoer.”

De econoom Branko Milanovic noemt uw plannen ‘politieke zelfmoord’.

“Wat iemand als Milanovic niet begrijpt, is dat het beleid dat ik voorstel de levens van mensen juist aanzienlijk zou verbeteren. Iedereen krijgt namelijk wat hij of zij nodig heeft, binnen een sociaal en rechtvaardig systeem waarin dingen als zorg, onderwijs en schone energie gratis worden aangeboden. Elke politieke partij die stappen in deze richting neemt, zal populair zijn.”

U wil alles wat in uw ogen onnodig is verminderen. Hoe overtuig je iemand die graag vlees eet ervan dat het met minder vlees ook goed leven is?

“Mensen vertellen me vaak dat wat ik wil alleen door een autoritair regime kan worden ingevoerd. Maar dat is onzin, het moet en kan wel degelijk een democratisch proces zijn. Survey-onderzoeken wijzen uit dat de meeste mensen in Europa en de Verenigde Staten voor een economie zijn die draait om welzijn in plaats van groei.

“Daarnaast blijkt uit officiële burgerberaden in Frankrijk, de Verenigde Staten en Spanje dat burgers vragen om ontgroei. Ze willen de vleesindustrie verkleinen en het commerciële vliegverkeer verminderen. Mensen zien in dat die industrieën moeten veranderen, en dit kan worden bereikt binnen een democratisch proces.

“In de media is van deze dingen een verwrongen beeld ontstaan. En dat komt doordat media nog wel eens op de hand van bedrijven zijn. Mensen zijn juist best wel bereid om het met wat minder te doen. En ze willen vooral dat dat op een democratische en rechtvaardige manier gebeurt. Een vermindering van het aantal commerciële vluchten moet bijvoorbeeld niet betekenen dat de rijken nog wel kunnen vliegen, en de rest niet. We moeten het aantal vluchten dat er straks nog beschikbaar is, eerlijk verdelen.”

(Lees verder onder de foto)

Woensdag schuift ook de Nederlandse econome Barbara Baarsma aan. Zij stelt dat economische groei juist nodig is voor groene innovaties.

“Iedereen is het erover eens dat technologie belangrijk is voor de energietransitie. We moeten energiezuiniger worden en tegelijkertijd zo snel mogelijk overstappen op duurzamere bronnen van energie. Maar we kunnen niet alleen op die twee mechanismen vertrouwen, want ze gaan op dit moment lang niet snel genoeg.

“Nederland heeft het Parijsakkoord getekend, en daarmee gaat het voor een maximale temperatuurstijging van 1,5 graden Celsius. De reductie van koolstofuitstoot in Nederland die daarvoor nodig is, gaat nu met een snelheid van 1,4 procent per jaar. Op dat tempo duurt het meer dan 200 jaar voordat het land klimaatneutraal is. En zal Nederland zeven keer zoveel als zijn CO₂-budget erdoorheen branden.

“Groene groei is dus een recept voor ellende. Het is zeer onwaarschijnlijk dat je sneller kan verduurzamen terwijl je de productie verhoogt, want meer productie betekent altijd meer vraag naar energie. En meer energie maakt het automatisch moeilijker om sneller groen te worden. Het is alsof je van een roltrap probeert te lopen die naar boven beweegt. We maken het onszelf onnodig moeilijk.

“Groene groei-scenario’s gaan te veel uit van technische mogelijkheden, waarbij je CO₂ uit de lucht vangt en opslaat. Wetenschappers waarschuwen dat het zeer riskant is om hierop te vertrouwen, want we kunnen simpelweg niet meer terug als deze technologie toch niet goed genoeg werkt. Bovendien onderdruk je met hoog energieverbruik het verbruik van armere landen. Dat is immoreel en onrechtvaardig.

“Voorstanders van groene groei houden ook te weinig rekening met het probleem van het gebruik van materialen. Zelfs als je het klimaatprobleem oplost, dan dragen meer materialen bij aan het verlies van biodiversiteit en aantasting van ecosystemen. Dat kan alleen worden voorkomen als we de productie verminderen van dingen die niet noodzakelijk zijn.”

Stel, Nederland wil zijn economie wel inkrimpen. Geeft het dan zijn economische en daarmee ook strategische positie in de wereld op?

“Veel landen zullen voorzichtig zijn met ontgroei, omdat ze zich zorgen maken over hun concurrentievermogen. Overheden willen bijvoorbeeld niet eenzijdig het gebruik van fossiele brandstoffen inperken omdat ze bang zijn dat het hun een nadeel oplevert. Dat is begrijpelijk. Van belang is dat we internationaal zoveel mogelijk samenwerken, bijvoorbeeld door een verdrag te sluiten over het afbouwen van fossiele brandstoffen. Dat is een urgente taak.

“Vergeet niet dat Nederland vanwege zijn ligging onder de zeespiegel kwetsbaar is. Het kan en moet, net als elk ander progressief land, ook in zijn eentje stappen zetten. Om te beginnen moet het de groei van het bbp als graadmeter van welzijn loslaten. In plaats daarvan moet het zich richten op dingen die we allemaal willen: minder CO₂-uitstoot, meer gelijkheid en rechtvaardigheid. Het huidige systeem gaat die problemen niet magischerwijs oplossen. Dat heeft het namelijk nog nooit gedaan.”

Lees ook:

Twijfel aan economische groei kruipt nu ook de gevestigde orde binnen. Wat is het alternatief?

Ongebreideld produceren en consumeren heeft klimaatverandering en verlies van biodiversiteit aangejaagd. De vanzelfsprekendheid van economische groei staat daarom steeds vaker ter discussie.