Economische groei is goed voor het klimaat

Bruckner (64) is voor velen het prototype van een Franse intellectueel. Hij formuleert elegant en scherp, draagt overhemden met een losse boord en is Joods. Maar dat laatste is helemaal niet zo, vertelt hij in zijn werkkamer van zijn huis in de Parijse wijk Marais. Bij Bruckner thuis waren ze katholiek. Het misverstand zal te maken hebben met zijn Duits klinkende naam en zijn contacten met Joodse generatiegenoten als Alain Finkielkraut, André Glucksmann en Bernard-Henri Lévy. Momenteel werkt Bruckner aan een autobiografie waarin hij uitlegt dat zijn vader een Fransman van Belgische origine was met een grote bewondering voor Hitler.

Nu gaat het gesprek over het klimaat, over zijn boek 'Le fanatisme de l'apocalypse' uit 2011 dat tot zijn spijt niet in het Nederlands is vertaald. Zelf eet Bruckner weinig vlees en rijdt hij geen auto: matig zijn met vlees is goed voor de gezondheid en autorijden in Parijs is een ramp. Kleine gebaren zijn prima, maar zullen aan het grote geheel niets veranderen, meent hij. Bruckner ziet in de 'klimaatpaniek' een nieuwe seculiere religie die is opgebloeid op de ruïnes van een ongelovige wereld. Wij zijn allemaal zondaars, enkel en alleen door onze aanwezigheid op aarde. Profeten van het einde van de wereld als Al Gore of de Brit sir Martin Rees (auteur van 'Our Final Hour') willen ons niet zozeer beschermen maar straffen, dwingen boete te doen, volgens Bruckner. "Gelukkig is hun invloed tanende."

Stilte
Het laatste rapport van het VN-panel over klimaatverandering dat eind vorige maand verscheen bleef vrijwel onopgemerkt. Terwijl de prognoses veel verder gaan dan in het rapport uit 2007, dat insloeg als een bom. De zeespiegel en de temperatuur zullen nog veel sneller stijgen dan gedacht. Vanwaar die stilte?

"Het alarmisme is inderdaad omgekeerd evenredig aan de onverschilligheid van de publieke opinie. De paniekzaaierij maakte in 2007 en rond de klimaattop in Kopenhagen in 2009 nog indruk omdat het allemaal vrij nieuw was. Het heeft nu veel minder impact, we weten het nu wel, de opwarming heeft een plaats gekregen in de catalogus van bekende verschijnselen.

Daar komt bij dat de voorspellingen erg onzeker zijn. Men gaat nu uit van een stijging van de temperatuur met 0,5 tot 4,5 graden in 2081-2100, ten opzichte van 1986-2005. Zo'n enorme marge duidt erop dat de klimatologen het eigenlijk niet weten, het is eigenlijk helemaal geen voorspelling. Bovendien stagneert de temperatuur sinds vijf jaar. Als het nog vijf jaar zo doorgaat, dan wil dat misschien zeggen dat de klimatologen ernaast zitten.

Het aantal klimaatsceptici neemt toe, in ieder geval in Frankrijk, omdat de wetenschap haar autoriteit heeft misbruikt en geen enkele nuance toeliet. Zo hoorde je wel dat de opwarming net zomin weerlegbaar is als de zwaartekracht, of het feit dat de aarde rond is: zo wordt een principe verward met een historisch fenomeen.

Het klimaat heeft voor sommigen de plaats ingenomen van de economie bij marxisten, het is de sleutel die alle deuren opent. Alles is opwarming: de regen, maar ook de droogte en de wind, de cyclonen, de aardbevingen. Zelfs de vorst. Al Gore wist te vertellen dat hoe kouder het is, hoe warmer het wordt. Er is dit keer zelfs veel gewezen op de voordelen van temperatuurstijging, bijvoorbeeld voor de Inuit op Groenland die groenten en fruit kunnen gaan verbouwen en de jacht op de zeehond kunnen hervatten omdat dit dier zal terugkeren in hun wateren. Kortom, het catastrofisme verliest terrein. Ook een aanwijzing: de krant Le Monde had lange tijd een pagina 'Aarde', maar die is kortgeleden verdwenen."

In een commentaar in die krant heette het toch heel streng dat de feiten al zo lang op tafel liggen dat we nu toch echt moeten handelen. Volgende generaties mogen niet het slachtoffer van onze kortzichtigheid worden.
"Jaja, maar wat moeten we dan doen? Dat vertellen ze er niet bij. Er wordt al gewerkt aan een economie met minder CO2-uitstoot. Alleen Duitsland, waar ze nu kerncentrales ontmantelen omdat de ecologie die met succes demoniseerde, neemt nu zijn toevlucht tot steenkool en gaat ons nu allemaal flink vervuilen, zonder dat iemand daar iets van zegt.

Bovendien weten we dat zelfs als er geen mensen meer zouden zijn op de planeet de temperatuur verder stijgt. Door de thermische inertie, het vermogen van onze planeet warmte op te slaan, gaat de opwarming misschien nog duizend jaar door. Wat je ook doet, het zal nooit genoeg zijn: zie daar de impasse waarin het discours van de apocalyps gevangenzit.

En wat de volgende generaties betreft: natuurlijk moeten we aan onze kinderen een leefbare wereld achterlaten. Maar we kunnen moeilijk onze verantwoordelijkheid uitbreiden tot generaties die we nog niet kennen. Over honderd jaar zijn we dood, we weten niet wat er gaat gebeuren. Ik hoop hoe dan ook van harte dat de temperatuur gaat stijgen. Als het stagneert of kouder wordt zou dat rampzalig zijn voor de wetenschap."

Pascal Bruckner is behalve een criticus van het groene denken ook een klimaatscepticus?
"Nee, ik bestrijd niet dat er sprake is van opwarming, ik denk alleen dat we in staat zijn problemen het hoofd te bieden zonder onze manier van leven op zijn kop te zetten. Opwarming bestaat, aanpassing is nodig. Maar wie zegt dat het roer nu radicaal om moet, is op zoek naar een excuus om het kapitalisme aan te vallen, of zich te vergrijpen aan het liberalisme. Veel klimaatalarmisten zijn oud-communisten die een nieuwe zaak hebben omarmd. Of men wil de opkomende economieën gevangen houden in armoede. Want men zegt eigenlijk tegen die landen: voor jullie is het te laat om te profiteren van vooruitgang.

Het tweede element dat ik aanvecht is het idee dat het klimaat en de atmosfeer uitsluitend door de mens zijn veranderd. De ecologie heeft, terecht trouwens, altijd het idee van de menselijke industriële overmoed bestreden, het industriële prometheïsme. Maar trappen ze nu niet in dezelfde val door van ons heersers van het heelal te maken die ook gaan over regen en zonneschijn? We hebben zeker een grote verantwoordelijkheid. Maar de natuur en het universum gaan denk ik onze macht te boven."

Maar er is toch niets mis met bewuster consumeren, de kraan niet laten lopen als je je tanden poetst, minder of helemaal geen vlees eten?
"Natuurlijk, we kunnen niet meer consumeren zoals na de oorlog toen mensen jaren van gebrek achter de rug hadden en de neiging hadden nergens op te letten. We moeten het advies van het klimaatpanel opvolgen en werken aan het decarboniseren van onze economieën. Maar tegelijk zouden we door de thermische inertie moeten weten dat we bescheiden moeten zijn in onze ambities."

Volgens u is het groene denken een seculiere religie geworden zoals het marxisme; de christelijke erfzonde heeft nu de gedaante aangenomen van een ecologische voetafdruk.
"Ja precies. Onze aanwezigheid op aarde stond altijd al in het teken van schuld, ten opzichte van een traditie of ouders of een transcendente God. Volgens de ecologie staan we in het krijt bij Gaïa, bij Moeder Aarde. Nu worden er CO2- tellers verkocht zodat je je ecologische voetafdruk kunt uitrekenen.

Als we onze schuld niet inlossen worden we gestraft met natuurrampen. Er wordt gedacht volgens het model van de bankier en zijn insolvabele cliënt. De schuld is enorm en als we niet terugbetalen worden we getroffen door overstromingen, bosbranden en orkanen.

'Het is onweerlegbaar dat het natuurgeweld toeneemt vanwege de opwarming', is mij laatst nog gezegd. Maar dat is helemaal niet waar. Wat toeneemt is niet het aantal rampen maar de gevolgen van die rampen uitgedrukt in kosten en slachtoffers. We zijn rijker en met meer mensen: dat is veranderd. Er is geen oorzakelijk verband tussen opwarming en rampen. Wie beweert dat dit wel zo is, wordt gedreven door een puur animistisch idee: het geloof in een bezielde aarde, een aarde die wraak neemt op ons, een zieke, vertoornde Gaïa die het op ons heeft voorzien.

Het grote verschil met het marxisme is dat de ecologie geen ideale samenleving nastreeft. Het is een erg negatieve ideologie: de wereld is fout, in de ellende gestort door de industriële revolutie, techniek en wetenschap. Het groene denken is tegen de moderniteit, het haat vooruitgang. Er is geen vooruitgang, alleen maar neergang. De mens leefde ooit in het paradijs, heeft zich toen helaas ontwikkeld en sleept nu alles met zich mee in zijn val."

In Frankrijk hebben de groenen veel invloed, ook al stemt bijna niemand er op.
"Ze zitten in de regering dankzij hun samenwerking met de socialisten van president Hollande. Ze haalden in 2012 nog geen 2,5 procent van de stemmen bij de presidentsverkiezingen maar houden nu wel de exploitatie van schaliegas tegen en hebben een 'succes' geboekt met de aanstaande sluiting van Fessenheim, een kerncentrale in de Elzas. Mensen zijn spontaan groen, maar ze voelen aan dat de apocalyptische boodschap die deze partij uitdraagt leeg is. Leeg, omdat ze ons voor geen enkele onmiddellijke taak stelt. Intelligente ecologie is gericht op geleidelijke gedragsverandering."

Duitsland, dat u net noemde, heeft veel windenergie, het haalt al 12 procent van de productie van elektriciteit uit wind en dat moet nog meer worden. Dat is niet wat u bedoelt met intelligente ecologie?
"Nee. Interessant is dat windmolens die ons zouden redden, nu steeds vaker worden bestreden. Er zijn windmolens ontmanteld in de kanaalstreek omdat bewoners er genoeg van hadden, er komen er te veel."

Dat men er niets van moet hebben, 'not in my backyard', is opzichzelf geen argument tegen windmolens.
"Wat ik bedoel is dat we het niet moeten hebben van een Energiewende, maar van een energiemix: dus met windmolens, zonnepanelen, steenkool, olie, schaliegas en kernenergie.

We zullen nog lang zijn aangewezen op fossiele bronnen. Het is schandelijk dat Frankrijk niet eens de mogelijkheden van schaliegas wil onderzoeken. Hollande laat zich gijzelen in dit opzicht door de groenen die overal tegen zijn: tegen steenkool, tegen gas, tegen kernenergie, tegen olie, tegen genmaïs, tegen nanotechnologie, tegen nieuwe vliegvelden. Alleen windmolens en zonnepanelen kunnen rekenen op de goedkeuring van deze puristen. Maar die kunnen nu eenmaal lang niet in onze totale energiebehoefte voorzien.

Het is dramatisch dat de huidige regering zich een energiebeleid laat dicteren door een clubje dat leeft in de mythe van het 'ontgroeien'. Stel dat we al in de jaren vijftig zoiets hadden gehad als het voorzorgsprincipe - het principe dat sinds 2005 in de Franse Grondwet is verankerd en dat de bewijslast voor een maatregel die milieuschade kan veroorzaken bij de voorstanders van die maatregel legt. Dan hadden we nooit snelwegen, kerncentrales, een luchtvaartindustrie of een TGV gehad. Dan waren we een achterlijk land gebleven.

Als wij miljarden tonnen van dat gas hebben is het crimineel het niet te gebruiken. Het leerstuk van de Club van Rome dat 'de bodemschatten opraken' wordt gelogenstraft door schaliegas. We vinden steeds nieuwe voorraden steenkoolgas, schaliegas, de vraag is alleen of je het wilt exploiteren of niet. Het is een fabeltje dat alles opraakt als je nog minstens honderd jaar door kan. En dat je in de tussentijd nog vooruitgang kunt boeken in de kernenergie, de geothermie en energie die opgewekt wordt uit de getijdenwerking, er zijn zoveel mogelijkheden."

Vanwaar het gebrek aan vertrouwen bij de groene denkers in ons vermogen problemen op te lossen?
"De radicale ecologie is een cultureel pessimisme. Liefde voor de natuur gaat vaak gepaard met mensenhaat: wij zijn een soort ongedierte dat rondkruipt over de oppervlakte van de aarde. In de meest extreme vorm zie je dat bij de Voluntary Human Extinction Movement, een club mensen in de VS die besloten hebben zich niet voort te planten. Maar ook bij gewone groenen vind je het idee terug. In een debat zei Yves Cochet, een groene politicus, me een keer dat we een belasting op het derde kind moesten overwegen vanwege de dreigende overbevolking. Want een kind stond gelijk aan 627 retourtjes Parijs-New York, zei hij, gemeten naar het broeikasgas. Een waanzinnige vergelijking, ook al is de bevolkingsgroei een probleem. Maar juist economische groei en ontwikkeling bieden hier een oplossing. Hoe rijker mensen, hoe lager het geboortecijfer. De tv, elektra, comfort, verwarming: dat alles gaat de bevolkingsexplosie juist tegen."

Schuld is een terugkerend thema bij u, zoals ook in de 'Tirannie van het berouw' (2007) waarin u de plicht hekelt tot boetedoening over het koloniale verleden en de wereldoorlogen.
"We hebben ons willen verlossen van het christendom en de erfzonde en steeds een nieuwe reden gevonden om ons schuldig te voelen. In dit geval gaat het om geanticipeerde spijt, spijt over de toekomst. Wij moeten gestraft worden voor een misdaad die we nog niet hebben begaan. Vroeger waren we kolonisten, nu uitbuiters en in de toekomst roofdieren. De mens is schuldig, en dat zal hij bezuren.

De ecologie heeft te lang toegegeven aan de lokroep van schuld en ascese. Om de harten terug te winnen zou het juist voor groei moeten pleiten, omdat die uiteindelijk ten goede komt aan de bescherming van de planeet."

Pascal Bruckner
Pascal Bruckner (15 december 1948) is een filosoof en essayist die in zo'n dertig talen werd vertaald. Hij schreef over de neiging tot zelfkastijding van de westerse wereld ('Tirannie van het berouw'), geluk ('Gij zult gelukkig zijn!') en de misère van de welvaart ('Gij zult rijk worden!'). Hij werkt aan een zelfportret waarin hij de invloed van zijn afkomst analyseert. Ook verschijnt van hem binnenkort een essay over islamofobie, een term die volgens hem is bedacht om critici van de islam te brandmerken als racisten.