‘Doorvoeld weten’, met emoties en ervaringen, brengt ons dichter bij de natuur

Is de coronacrisis de wake up call in onze relatie met de aarde? De natuur knapte enorm op toen ze tijdens de lockdown even een adempauze van de mens had. De lucht was schoon en je kon de vogeltjes weer horen fluiten. Mochten we daarnaast denken dat we ons met al onze steden, technologie en industrie aan de natuur ontworsteld hadden, dan is nu gebleken dat we nog steeds onderdeel zijn van een ecosysteem. Waarin mensen en dieren zijn verbonden door bijvoorbeeld een overspringend virus.

Het inspireerde journalist Sanne Bloemink te onderzoeken hoe we die ecologische verbondenheid kunnen erkennen om de ‘gedachteloze destructie’ van de natuur te stoppen. Haar boek ‘De Wilde Wereld’ is een inventarisatie van de projecten, initiatieven en ideeën van wetenschappers, kunstenaars, schrijvers en denkers over onze relatie met de natuur.

Elk idee wordt van alle kanten bekeken en voorzichtig becommentarieerd. “Ik kom niet vertellen hoe het moet, ik wil laten zien op welke originele en spannende manieren er wordt nagedacht”, zegt Bloemink. Zo noemt ze het Linneaus-project van schrijver Jonathan Ledgard, waarbij je tegen betaling live kan meekijken met technologie die wilde dieren zoals giraffen monitort.

De kunstmatige intelligentie achter dit platform betaalt, namens de giraffe, de lokale bevolking om bijvoorbeeld geen acaciabomen om te hakken voor houtskool. Of om toegang te krijgen tot een drinkplaats. “Dieren krijgen hierdoor een eigen rol in het economisch systeem, waarin ze nu nauwelijks vertegenwoordigd zijn. Dat is mooi, zeggen anderen weer, maar je moet de natuur ook weer niet alleen in termen van geld uitdrukken. Dan ben je eigenlijk je eigen economische systeem aan het uitbreiden in plaats van anders te gaan kijken. De taal van de cijfers is niet genoeg om onze relatie met de natuur in al zijn facetten mee te vangen.”

‘Heb je met het DNA van een panda de essentie van dat dier te pakken?’

Een vergelijkbare kanttekening plaatst Bloemink bij initiatieven als het inrichten van zadenbanken en genenbanken met het DNA van bedreigde diersoorten. “Met dat DNA zouden we misschien in de toekomst uitgestorven dieren weer tot leven kunnen wekken, is de gedachte. Maar heb je met het DNA van een panda de essentie van dat dier te pakken? Er is ook nog zoiets als de panda in zijn ecologische context. En in zijn culturele context, bijvoorbeeld in de verhalen en opvattingen van de mensen in China. Zo’n zadenbank of bevroren dierentuin is bij uitstek een technisch-wetenschappelijke vorm van natuurbescherming. Niet bepaald een nieuwe houding ten opzichte van de levende wereld.”

Niet dat Bloemink iets tegen technologie heeft. Haar boek wemelt verrassend genoeg van drones die olifanten volgen, die zaden van inheemse flora planten of die zeesterren die door klimaatverandering een plaag worden met gif injecteren. Creëert al die technologie niet een nog grotere kloof tussen ons en de natuur?

“Dat kan, maar hoeft niet. Stel je voor dat we sensoren zouden ontwikkelen waarmee we de wereld kunnen ervaren zoals een vleermuis doet met echolocatie, of zuurgraad kunnen waarnemen zoals een plant doet. Het zou ons kunnen losmaken van het menselijke perspectief waarin we nu eenmaal gevangen zitten. Daardoor kunnen we ons meer verbonden voelen met dieren en planten.”

Afscheid nemen van een gletsjer

Die verbondenheid zou volgens Bloemink ook gevoed kunnen worden door recente, opzienbarende wetenschappelijke inzichten. Zo blijken planten en schimmels via een ondergronds netwerk te communiceren en samen te werken: het wood wide web. We weten nu ook dat we viraal en bacterieel DNA in ons erfelijk materiaal hebben, waardoor een mens eigenlijk een mozaïek van levensvormen is. Maar leidt zulke kennis nu echt tot een andere houding en een andere omgang met de natuur?

“Weten is inderdaad vaak niet genoeg om in actie te komen. Daar is voor nodig wat ik een doorvoeld of doorleefd weten noem, waarbij emoties, zintuigen en ervaringen een rol spelen. Daarvoor hebben we andere kennisdomeinen dan alleen de wetenschap nodig, zoals de kunst, de fictie, zelfs de mystiek.”

Zo gaat Bloeminks zoektocht onder andere langs de Ambassade van de Noordzee, die probeert de zee een stem te geven, IJslandse wetenschappers die ceremonieel afscheid nemen van een ‘overleden’ gletsjer, en ontdekkingsreizigster Arita Baaijens die deep maps ontwikkelt waarmee ze de relatie van mensen met het landschap uit probeert te drukken.

Nacht vol magie en gevaar

Ook Bloeminks eigen fascinatie voor niet-menselijke wezens ontstond vanuit zo’n ervaring. “Ik ben een stadskind, ik wist wel het een en ander van planten en dieren maar voelde er nooit veel bij. Tot ik een keer ’s nachts door het oerwoud in Costa Rica liep. Je zag geen hand voor ogen, er zaten gifslangen in de bomen, het begon te stortregenen. Ik had in mijn ene hand een zaklamp en in de andere de hand van mijn zoon. We kwamen op het strand uit waar zeeschildpadden eitjes aan het leggen waren op dezelfde plek waar ze jaren geleden zelf uit het ei gekomen waren. Het was een nacht vol magie en gevaar en verwondering. “Dus dít is de natuur!”, dacht ik.”

De erkenning van onze verbondenheid levert een diepere, completere relatie met de natuur op. “Vroeger werd je uitgelachen om dit soort ideeën, maar die tijd is voorbij. Ik pleit daarom voor een ‘vrije ruimte’ waarin wetenschappers en kunstenaars en schrijvers experimenteren met allerlei ideeën over onze houding ten opzichte van de natuur, waarin we mogen fantaseren en voorstellen doen en ook hoop mogen koesteren. Omdat het hard nodig is, want naast de coronacrisis leven we ook in een tijd van klimaatcrisis en extinctiecrisis. Maar ook omdat het geweldig spannend en leuk is om op zo’n manier contact te zoeken met de wereld.”

Sanne Bloemink, De wilde wereld. Een nieuwe relatie met de natuur (Uitgeverij Pluim, €12,99). Het boek is onderdeel van de serie Vitale Ideeën Voor De Wereld Van Morgen. Op 14 september is er de talkshow Reset Aarde over deze ideeën in De Balie in Amsterdam.

Lees ook:

Is een panda net als een Van Gogh?

Nederland is twee reuzenpanda’s rijker. Als diplomatiek cadeau van China. Is dat wel ethisch? ‘Ik vind dat de panda museale waarde heeft.’

Er is ook een winnaar in de coronacrisis: het milieu

De coronacrisis heeft ook gevolgen die niet direct als negatief worden ervaren. Het is stiller (minder verkeer op de weg en in de lucht), het is schoner (minder zwerfvuil, minder vervuiling) en nieuwe groepen ontdekken de natuur.