Natuurbescherming
Door massale bomenkap verdwijnen de roofvogels uit Drenthe en Friesland: ‘Dit is gewoon strafbaar’
De massale kap van exotische naaldbomen in Nationaal Park Drents-Friese Wold betekent ook het verdwijnen van de lokale roofvogels. Dat concludeert vogelonderzoeker Rob Bijlsma na dertig jaar minutieus onderzoek. ‘Dit heeft niets met natuurbescherming te maken.’
Dertig jaar woont vogelonderzoeker Rob Bijlsma er nu, letterlijk midden in het Drents-Friese Wold. En al die jaren telt, turft en onderzoekt hij zo’n beetje alles wat denkbaar is op het gebied van natuur. Van de muizen die hij – levend! – in de valletjes rond zijn huis aantreft, of de konijnen die hij ’s avonds in het schijnsel van de koplamp van zijn fiets vangt, haast geen groene trend blijft onopgemerkt. Zelfs de blikjes die achteloos door toeristen worden weggemikt langs het zandpad waar hij woont, telt hij met een vaste regelmaat.
Een door Bijlsma extreem nauwkeurig gedocumenteerde trend is die van de roofvogels in het Drents-Friese Wold. De resultaten van dat werk beschrijft hij deze maand in De Takkeling, het tijdschrift van de Werkgroep Roofvogels Nederland. Niet minder dan 36.300 velduren op 7274 dagen heeft hij er volgens zijn eigen, zorgvuldige administratie in gestoken. Dat betekent dat hij de afgelopen dertig jaar bijna drie van iedere vier dagen, gemiddeld vijf uur per dag bezig is geweest met het waarnemen van roofvogels. Of op zijn minst: met een poging tot waarnemingen, want tijdens heel veel van die uren zocht hij wel, maar zag hij niets.
De aantallen kelderen
Een groot deel van het waarneemwerk in de zomermaanden doet Bijlsma vanuit de toppen van bomen. Op het warmst van de dag, wanneer de thermiek het de vogels makkelijk maakt om tot grotere hoogte te stijgen, zit hij vastgesnoerd in de top van een fijnspar te zoeken naar wespendieven, buizerds, haviken en sperwers, en ook naar hun prooien, zoals hout- of postduiven. Die aantallen nemen gestaag af, zo blijkt uit zijn overzicht. Zag hij in 1990 gemiddeld vier wespendieven per uur in een wijde straal rond zijn boomtop, in 2020 was dat minder dan één per uur. Kwam de havik in 1990 nog één keer per uur in beeld, de laatste jaren was dat hooguit eens in de vier uur.
Ook het aantal broedparen op ruim 4600 hectare bos in het Drents-Friese Wold kelderde in die jaren flink; havik van elf tot zestien paren in de jaren negentig, naar vijf tot maximaal zeven paar nu. Het aantal broedende wespendieven halveerde eveneens. Buizerd: min 60 procent en sperwers min 90 procent! Toren- en boomvalk verdwenen halverwege de jaren negentig zelfs helemaal uit West-Drenthe.
“Een belangrijke oorzaak voor deze achteruitgang ligt bij de terreinbeheerders: Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het Drentse Landschap”, stelt Bijlsma. “De afname van de roofvogels gaat hand in hand met het afnemen van het areaal naaldbomen in het gebied.”
Voor zijn artikel becijfert de onderzoeker dat sinds 2000 een derde van de bomen in de boswachterij Smilde van Staatsbosbeheer verdween en een vijfde van de bomen in het gebied Berkenheuvel van Natuurmonumenten. De kap was voornamelijk gericht tegen exotische naaldbomen als larix en douglas, die ooit waren aangeplant als werkverschaffing en om zandverstuiving tegen te gaan.
Gedragscode Bosbeheer
Nu zijn die gebiedsvreemde bomen voor een groot deel weer verwijderd; volgens de terreinbeheerders om de eigen, inheemse biodiversiteit te stimuleren. Als het niet was door complete stukken bos kaal te kappen, dan was het wel door heel gericht grote gaten in bospercelen te maken waar ooit de exoten stonden. Maar laten roofvogels nou een uitgesproken voorkeur hebben voor die exotische naaldbomen om hun nest in te bouwen, zo constateert Bijlsma.
Mede op aandringen van vogelbeschermers als Bijlsma werd tien jaar geleden de Gedragscode Bosbeheer afgesproken. Daarin werd afgesproken dat nestbomen van roofvogels bij het vellen gespaard moeten blijven, inclusief de bomen in een straal van 50 meter rond die boom.
Maar van die gedragscode komt in de praktijk weinig terecht, stelt Bijlsma op basis van zijn waarnemingen. Sinds het aanvaarden van de gedragscode vond Bijlsma zelf 141 roofvogelnesten in gebieden die op de nominatie stonden om gekapt te worden. Daarvan was maar de helft ook door de betrokken boswachters of aannemers gevonden en gemarkeerd. Van 72 gemarkeerde nesten werden vervolgens maar 54 ook echt gespaard; de helft zonder verder ook maar één boom rond het nest te laten staan, de rest met een veel kleinere buffer dan 50 meter.
‘Dit is gewoon strafbaar’
De conclusie van Bijlsma is hard. “Dit heeft niets met natuurbescherming te maken. Dit is puur ideologisch gedreven kap van exotische naaldbomen! Ondertussen is het wel de oorzaak van het verdwijnen van grote aantallen roofvogels in West-Drenthe, meer nog zelfs dan de verliezen door illegale roofvogelvervolging.”
Van de beoogde winst aan inheemse biodiversiteit zag hij in diezelfde periode weinig terug. “In ieder geval namen houtduiven, spreeuwen en nog veertien andere potentiële prooien van roofvogels in dezelfde periode ook met de helft tot zelfs 80 procent af. De kap pakt dus niet alleen slecht uit voor de biodiversiteit”, stelt hij, “maar is ook nog eens gewoon strafbaar.”
Aangifte deed hij nooit. “Dat kost vooral negatieve energie en levert in de praktijk niets op, hoorde ik van collega-roofvogelaars die het wel probeerden.” Wel probeerde Bijlsma verschillende keren in gesprek te komen met de terreinbeheerders. Naar eigen zeggen: tevergeefs.
Reactie Terreinbeheerders
Staatsbosbeheer, beheerder van 4000 van de ruim 6000 hectare in het Drents-Friese Wold, beaamt dat in het gebied oude monocultuur van productie naaldbossen is omgevormd naar meer gevarieerde bossen met meer loofbomen, of naar open landschappen. “Dit doen we voor meer soortenrijkdom en het verbeteren van leefgebieden voor bedreigde plant- en diersoorten. Voor bepaalde soorten roofvogels zijn deze omstandigheden minder goed”, erkent de woordvoerder.
Staatsbosbeheer zegt veel waarde te hechten aan de Gedragscode Bosbeheer bij het (laten) uitvoeren van werkzaamheden en herkent zich dan ook niet in het beeld uit De Takkeling. “We hebben geen signalen ontvangen, niet intern en niet van de externe organisaties die ons werk controleren, dat de gedragscode structureel wordt genegeerd. We staan altijd open voor verbetering en gaan daarom graag met de Roofvogelwerkgroep in gesprek om te horen waar volgens hen verbeteringen mogelijk zijn.”
Ook Natuurmonumenten, beheerder van ruim 1000 hectare op Berkenheuvel, geeft aan keuzes te maken vóór inheemse natuur die onder druk staat en dus tegen exotische naaldbomen. “Als vereniging zoeken we graag de dialoog met onderzoekers als Bijlsma, maar we spreken ook met onderzoekers die aangeven dat bijvoorbeeld heidenatuur, met roofvogels als boomvalk en blauwe kiekendief, meer onder druk staat dan exotisch naaldbos”, zegt de woordvoerder. De afgelopen vijftien jaar heeft Natuurmonumenten naar eigen zeggen nergens meer grootschalig gekapt en waar wel werd gekapt, rekening gehouden met de gedragscode.
Het Drentse Landschap, eigenaar van onder andere 400 hectare Doldersummerveld, voelt zich niet aangesproken door het artikel van Bijlsma, vanwege het zeer geringe areaal bos dat het in het gebied heeft.
Lees ook:
Vooral de buizerd is in Nederland vaak het slachtoffer van illegale jagers. Maar ook andere beschermde vogels worden bejaagd, om uiteenlopende redenen.
Vooral de buizerd is in Nederland vaak het slachtoffer van illegale jagers. Maar ook andere beschermde vogels worden bejaagd, om uiteenlopende redenen.
Stop met kappen, bomen zijn onweerstaanbaar
Waarom roept bomenkap zo veel weerstand en emoties op? Ecologe Judith Slagt denkt het te weten: mensen hebben het gevoel dat hun natuur wegkwijnt. De cirkelzaag als metafoor voor biodiversiteitsverlies.
