Dit zijn vijf hardnekkige misverstanden rond het klimaat

Wie met Sanne de Boer in gesprek gaat moet op zijn woorden letten. Niet dat ze nors uit de hoek komt, integendeel, deze energie-expert is monter van aard. Tegelijk is ze punctueel en kritisch . Haar haren gaan recht overeind staan, wanneer ze iemand hoort beweren dat Nederland ‘als braafste jongetje van de klas van het gas af wil’, of als iemand claimt dat thoriumcentrales het klimaat gaan redden. “Met simpele stokpaardjes of desinformatie komen we niet vooruit in de klimaattransitie”, zegt De Boer. “En dat moet!”, roept ze uit tijdens het interview in een café in Utrecht. Daarom schreef ze ‘De energietransitie uitgelegd’, haar eerste boek. Ze wil mensen aanzetten tot zowel denken als tot actie, door inzichten te bieden en misverstanden weg te nemen.

1 Hoe hoger het klimaatdoel, hoe beter

Overheden buitelen over elkaar heen met groene doelen. Ze leggen de lat steeds hoger. Het EU-Parlement wil niet 55 procent minder Europese CO2-uitstoot in 2030, zoals Eurocommissaris Timmermans bepleit, maar 60 procent. Sommige gemeenten beloven ondertussen: we worden hier niet in 2050 energieneutraal, maar in 2030. “Dat klinkt mooi, er spreekt ambitie uit”, zegt De Boer. “Maar ik vraag me wel

af: weten politici wel wat ze beloven? Er is geen serieuze expert die het voor mogelijk houdt dat gemeenten of landen in 2030 al klimaatneutraal kunnen zijn, netto zonder broeikasgassen.”

Daarvoor moeten alle huizen van het aardgas af, het vervoer elektrisch, elke fabriek moet volledig op groene energie omschakelen. Dat terwijl de klimaatplannen nog veel nadere uitwerking behoeven. “Het risico van te hoge doelstellingen is dat experts de klimaatambitie niet meer serieus kunnen nemen. En dat de resultaten zover achterblijven bij de wensen, dat mensen teleurgesteld raken en afhaken bij de transitie”, zegt De Boer.

Het is volgens haar een misvatting dat uit een hoger klimaatdoel ook meer resultaat volgt. Sterker nog: het kan ook een verlammende werking hebben, alsof je aan een proefwerk begint en belooft dat je een 10 zult halen. Bovendien beloven bestuurders te vaak een ‘energieneutrale’ toekomst in hun regioplannen, terwijl ze het wel over groene stroom hebben maar olie en gas vergeten. Een toontje lager zingen is vaak effectiever, aldus De Boer. Hoe fermer het doel, hoe meer kunst- en vliegwerk er nodig is om de doelen werkelijk te behalen.

2 Waterstof is de heilige graal

Bij tegenslagen in de energietransitie klinkt het nogal eens: kies toch voor waterstof. Als we daar met zijn allen op overstappen, dan komt de redding van het klimaat naderbij. “Het grote misverstand dat daarover breed lijkt te leven, is dat waterstof een energiebron is”, zegt De Boer. Het bewijs daarvan zag ze ook terug in een interview met GroenLinks-leider Jesse Klaver, eerder deze maand in Trouw. Gevraagd naar zijn opvatting over de haalbaarheid van de energietransitie, aangezien uit studies blijkt dat alleen wind- en zonne-energie niet afdoende zijn, zei Klaver: “De grote vraag is hoever we komen met waterstof. Ik denk heel ver, maar dat is nog niet 100 procent zeker.”

Zo’n opmerking wekt de suggestie dat waterstof een energiebron is, die je net als gas of kolen uit de bodem kan winnen. “In werkelijkheid is waterstof geen bron maar een energiedrager.” Het is een gas, waarin de energie van groene stroom kan worden opgeslagen. “Je hebt er dus veel windmolens en zonnepanelen voor nodig om veel groene waterstof te kunnen maken.” Dat kan inderdaad, benadrukt De Boer, via elektrolyse, een techniek die elektriciteit omzet in waterstofgas. Een project zoals van kunstmestfabriek Yara, waarbij groene waterstof gemaakt van windenergie als vervanging moet dienen voor fossiel gas voor de productie van ammoniak, bewijst volgens haar de kansen van waterstof als grondstof in de industrie. “Ook voor vrachtverkeer kan waterstofgebruik zinvol zijn.” Maar personenauto’s en goed geïsoleerde huizen hoeven volgens De Boer echt niet op waterstof te ­rekenen.

3 Wind- en zonne-energie zijn perfect

Critici hebben uitgesproken, vaak negatieve oordelen. Aardgas is vuil, steenkolen zijn fout, kernenergie is gevaarlijk, CO2-opslag is struisvogelgedrag, biomassa vernielt de natuur, waterkrachtcentrales verstoren rivieren. “Op vrijwel alle huidige en alternatieve energie klinkt kritiek”, zegt De Boer. Ook zonneparken en windmolens jagen mensen de gordijnen is als ze die om de hoek krijgen, maar binnen het gehele energiesysteem krijgen deze twee wel een heldenrol toegedicht. Gebruik van wind en zon put de aarde niet uit, is het idee.

“Toch moet er van alles voor uit de grond komen: metalen en mineralen.” Die grondstoffen kunnen alles bij elkaar een flinke aanslag zijn op natuur en milieu. Ook stoot de productie, plaatsing en verwijdering ervan broeikasgas uit. “Perfect is het gebruik van wind- en zonne-energie dus niet”, zegt De Boer. Voor deze weersafhankelijke energiebronnen is bovendien het gebruik van dikke stroomkabels en batterijen nodig, meer dan bij stabiele energiebronnen. Dat wil absoluut niet zeggen dat zonne- en windenergie niet goed zijn voor het klimaat, onderstreept de auteur in haar boek. Ze moeten een tijdje schone energie produceren om de schade uit de productieketen ‘terug te verdienen’. Zonnepanelen leveren uiteindelijk zeven tot tien keer meer energie op dan het kost om ze te produceren. “Ze bieden geweldige schone energie, maar perfect zijn ze niet.” Aan de andere kant is biomassa niet altijd zo fout als gesteld, zegt De Boer. “Lokale reststromen kunnen een prima duurzame bron zijn.” Het juiste gebruik van biomassa helpt tegen klimaatverandering.

4 Nederland wil zo nodig van het gas af, terwijl andere landen dat niet doen

Wie het debat over aardgas volgt hoort regelmatig: ja hoor, Nederland moet zo nodig als enige land van het gas af. “In zo’n uitspraak schuilen een paar misverstanden”, zegt De Boer. “Om het Klimaatakkoord van Parijs uit te voeren moeten alle landen ter wereld fossiel energiegebruik afbouwen, dus ook aardgas.” Nederland loopt daarin, aangespoord door de Groningse aardbevingen, voorop. In Duitsland beginnen sommige bewoners juist met aardgas, weet De Boer. “Maar dat zijn mensen die nu nog op kolen stoken, zoals hier vroeger ook gebeurde. Je weet wel, met een kolenhok en een kolenkit.”

Maar ook Duitsland zal de gaskraan moeten dichtdraaien. Pardon, de aardgaskraan. Want daarin ligt volgens de auteur de tweede vergissing. “We gaan niet van hét gas af.” Groen gas, geproduceerd uit bio-stromen (planten, mest, gft), kan juist een steeds grotere rol gaan spelen in de energievoorziening. En waterstof is ook een gasvormige energiedrager. Dat Nederland vaart belooft te maken met ‘aardgasvrij’ wonen en werken komt door het feit dat we er als geen ander aan verslaafd zijn geraakt, deels door het aanboren van het Groninger-veld. Het roer moet om, om de CO2-uisttoot te verlagen. Voor veel andere landen is aardgas een beperkter deel in de energiemix. Zo heeft Groot-Brittannië al aardig wat huizen met een elektrische kachel, heeft Denemarken al veel warmtenetten en benut Finland bodemenergie. “Van de fossiele energie is aardgas, of je het nu leuk vindt of niet, relatief schoon. Als Ierland, waar ze nog veel turf stoken, overgaat op aardgas, levert dat nogal wat klimaatwinst op.”

5 Niet mensen thuis, maar het systeem moet veranderen

Heilig geloof in techniek en vertrouwen in innovatie leidt volgens De Boer tot verkeerde verwachtingen. Een recente uitspraak van Thierry Baudet ziet ze als een mooi voorbeeld daarvan. De leider van Forum voor Democratie schetste het perspectief op gratis energie omdat Nederland in de toekomst thoriumcentrales kan benutten. Dat zijn een soort hypermoderne kerncentrales, die zonder uranium werken en weinig nucleair afval produceren. “Commerciële thoriumcentrales bestaan alleen nog helemaal niet. Je kunt ze wel ontwikkelen, als de politiek daar een investeringsagenda voor op tafel legt.”

Dat gebeurt niet, waardoor thorium als toekomstbelofte genoemd kan worden zonder consequenties. “Dat geeft comfort aan mensen”, zegt De Boer. “Het idee is dat de techniek het allemaal wel zal oplossen en dat we zelf , iedereen thuis, niets hoeven te doen.” Dat is een groot, soms bewust politiek voorgespiegeld misverstand, volgens de auteur. “De klimaattransitie die Nederland ingaat vraagt aanpassingen van iedereen, en een nieuwe mindset.” Om de klimaatdoelen te behalen zal volgens De Boer iedereen bereidheid moeten tonen om anders te gaan eten, reizen, werken, wonen en recreëren. “Niet vliegen naar Londen, maar gewoon die trein pakken, bij zoiets begint het al.” Volgens De Boer is het van groot belang dat mensen beseffen dat het slagen van de transitie staat of valt bij draagvlak en individuele betrokkenheid van burgers. “Zo niet, dat is het risico dat mensen te veel achterover gaan leunen en denken dat hún bijdrage niet nodig is. Ook de mensen die geven om het klimaat.”

Wie is Sanne de Boer?

De energietransitie uitgelegd, Sanne de Boer, 210 pagina’s, Uitgeverij De Groene Waterlelie, gedrukt bij Ecodrukkerij de Toekomst, Prijs: 19,95 euro.

Lees ook:

Goeree-Overflakkee roept zichzelf uit tot ‘energieneutraal’, de cijfers zeggen wat anders

Goeree-Overflakkee roept zichzelf dit jaar uit tot ‘energieneutraal’. De cijfers zeggen wat anders.