Dieselverboden krijgen groen licht

De eerste twee stenen in een landelijk dominospel van dieselverboden zijn gevallen. Gisteren oordeelde de hoogste bestuursrechter in Leipzig dat Düsseldorf en Stuttgart dieselauto's mogen weren van hun wegen. Nu zullen andere steden naar verwachting snel volgen - er zijn geen juridische twijfels meer.

Er werd met spanning uitgekeken naar de uitspraak van gisteren. Die ging om een hoger beroep: lagere rechtbanken hadden al eerder bepaald dat Düsseldorf en Stuttgart hun lucht schoner moesten maken en daar ook rijverboden voor mogen overwegen. De rechtbank van Leipzig bevestigt nu dat oordeel. Dat is een overwinning voor milieuorganisatie 'Deutsche Umwelthilfe' (DUH), die het voortouw neemt in de strijd tegen luchtverontreiniging in Duitse steden. De club had de steden voor de rechter gesleept omdat ze de Europese uitstootregels al jaren overschreden. DUH won de zaken (in oktober 2016 en juli 2017), maar deelstaten Baden-Württemberg en Noordrijn-Westfalen tekenden protest aan: ze betoogden dat er een nationale rechtsgrond nodig was voor zulke verboden en dat lokale overheden dat niet op eigen houtje konden beslissen. Hun hoger beroep is nu verworpen.

In de dominorij staan 68 andere stenen klaar om een voor een om te vallen. 70 Duitse steden hebben stikstofwaarden die hoger zijn dan de Europese normen, met München als meest vervuilde stad. Dieselvoertuigen zijn een voorname bron van stikstof in de lucht, die schadelijk is voor de gezondheid en elk jaar mensenlevens eist.

Hoewel al jaren bekend is dat Duitse steden met te veel stikstof kampen, probeerden de autoindustrie en de regering-Merkel rijverboden voor dieselauto's tot nu toe uit alle macht tegen te houden. Ook gisteren hield de regering aan de lijn vast dat steden er niet toe hoeven over te gaan omdat er al genoeg gedaan wordt. Critici beschuldigen Merkel en haar regering van te innige banden met de autoindustrie en eisen landelijke maatregelen.

Iedere stad voor zich

Vooralsnog is het iedere stad voor zich. De rechter in Leipzig stelde wel dat er een overgangsperiode moet zijn: steden mogen niet van de ene op de andere dag diesels verbieden. Stuttgart, na München de stad in Duitsland met de hoogst gemeten stikstofwaarden, mag pas per september 2019 rijverboden opleggen voor auto's met het zogeheten euro-5-label. Bij oudere auto's, met een nog lager label, mag dat eerder - maar ook hier moet de stad stapsgewijs te werk gaan. Bovendien: voor werklieden moet er een uitzondering komen, vindt de rechter.

Hoe snel het allemaal zal gaan? Daar werd gisteren druk over gespeculeerd. Steden moeten hun luchtkwaliteitsplannen aanpassen voor ze diesels kunnen verbieden, daar gaat tijd overheen. Autovereniging Adac rekent pas eind van dit jaar met de eerste verboden. Maar Hamburg zei gisteren al meteen dat het vanaf april diesels gaat bannen van twee drukke wegen.

De auto-industrie vreest willekeur: verschillende lokale overheden die met eigen regels en deadlines tegen dieselauto's gaan optreden. Voor auto-eigenaren dreigt ook onzekerheid. De rechter in Leipzig verplicht steden niet om hen te compenseren voor het waardeverlies van hun auto als die straks de straat niet meer op mag. Waarschijnlijk worden vooral de wat oudere dieselauto's getroffen, met het zogeheten euro-5-label of lager. Dat betreft zo'n 12 van de 15 miljoen dieselauto's die in Duitsland rondrijden. De nieuwste voldoen aan de zogeheten euro-6-norm en zullen waarschijnlijk niet onder een ban komen. Toch: door sjoemelsoftware is niet altijd zeker of ze in het gebruik ook echt zo weinig uitstoten als de fabrikant claimt.

Onzekerheid hangt dus boven iedereen op de markt. De vraag is wat de Duitse regering nu bereid is te doen om rijverboden te voorkomen. Verplichte ingrepen onder de motorkap om dieselauto's schoner te maken, bleven tot nu toe uit - die zouden de autofabrieken op torenhoge kosten jagen. Merkel verplichtte ze enkel tot sofware-updates. Het is onwaarschijnijk dat ze daarmee het domino-effect tegenhoudt.

'Het is nu aan de federale regering om stappen te zetten'

"Hier hebben we lang op gewacht", zegt Dorothee Saar van de Deutsche Umwelthilfe, die de rechtszaak tegen Düsseldorf en Stuttgart had aangespannen en gisteren ook bij de hoogste bestuursrechter van Duitsland gelijk kreeg. Saar leidt de afdeling 'verkeer en luchtkwaliteit' bij de milieuclub.

Wat zijn uw volgende stappen?

"We gaan alle steden aanschrijven die te hoge stikstofwaarden hebben, dat zijn er zeventig. We zullen erop aandringen dat ze nu zelf stappen zetten."

Gaat u nog meer rechtszaken beginnen?

"We hebben tegen negentien steden rechtszaken aangespannen. Twee daarvan zijn nu in ons voordeel beslecht. Ik sluit niet uit dat we bij nog meer steden naar de rechter gaan. Misschien hoeft dat niet meer: gemeenten en steden hebben aandachtig gekeken naar Leipzig en zullen nu bekijken wat dit voor hen betekent. Wij wachten daarom nu eerst het oordeel af in de zaken bij de zeventien steden die nog lopen. Dat gaat om steden als München, Kiel, Bonn, Essen, Hannover. Enkele uitspraken verwachten we dit jaar nog."

Die kunnen niet anders dan in uw voordeel uitpakken, na deze uitspraak.

"Klopt. Toch is het belangrijk dat die uitspraken er wel komen, anders doen de steden misschien toch niets."

Wat gaat u verder nog doen?

"Druk uitoefenen op de federale regering. Want de vraag is nu: wat doet die? Wij willen twee dingen. Ten eerste dat autofabrikanten verplicht worden gesteld om hun oude dieselauto's met extra roetfilters uit te rusten. En ten tweede: dat er een landelijke Blaue Plakette komt, die speciaal gaat over hoeveel stikstof een auto uitstoot. Met zo'n blauwe sticker kan er een landelijke norm gesteld worden en voorkom je dat steden verschillende eisen gaan stellen."

Denkt u dat deze uitpraak de landelijke regering tot actie zal bewegen?

"Ik hoop het zeer. We verlangen van de landelijke overheid veel duidelijker beleid. Die wilde rijverboden verhinderen maar deed daar te weinig voor. Dat is eigenlijk ook wat de uitspraak van de rechtbank in Leipzig betekent: de Europese wet moet opgevolgd worden, maar de federale overheid biedt geen adequaat instrument en weigerde iets te regelen. Dus zegt de rechter nu tegen de steden: je hoeft niet te wachten, je mag het zelf oplossen."

Stel: die blauwe sticker komt er niet. Dan krijg je dus in elke stad een andere aanpak?

"Niet per se. Steden kunnen ook naar elkaar kijken en hun beleid op elkaar afstemmen. Zij hebben er natuurlijk ook zelf belang bij dat automobilisten makkelijk tussen hun steden kunnen bewegen. Het wordt iets gecompliceerder, dat wel. Maar hierop zal het echt niet stuklopen."

Lees ook:

De verkoop van diesels loopt terug. Duitse steden mogen ze nu niet meer in, dat maakt de val dieper.

Er is niets waar de auto-industrie zo'n hekel aan heeft als verschillende overheden die met eigen regels en eigen deadlines komen om dieselauto's aan te pakken.