Deze vlinder komt rechtstreeks uit Mordor gefladderd

Een internationale groep biologen publiceerde onlangs een aantal nieuwe vlindergeslachten en -soorten uit Zuid-Amerika. Zo’n publicatie krijgt meestal slechts aandacht onder mede-vlinderkundigen, maar deze haalde de publiciteit. De onderzoekers hebben namelijk een nieuw geslacht genoemd naar een karakter uit het boek (en de film) In de ban van de ring van de Engelse schrijver J.R.R. Tolkien.

Het gaat om Sauron, een kwaadaardig personage uit Midden-aarde. Ik moet bekennen dat ik het boek nooit heb gelezen (het lijkt me eerlijk gezegd niet om door te komen) en de film niet heb gezien, maar Sauron schijnt in de film een bijzonder, alziend oog te bezitten dat volgens de onderzoekers enige overeenkomst vertoont met de ronde vlekken op de achtervleugels van de vlindertjes.

En zo fladderen er nu in het Amazonegebied twee vlindersoorten rond met de namen Saurona triangula en Saurona aurigera. Veel vlinders hebben dergelijke zogeheten oogvlekken op de vleugels; onze eigen dagpauwoog is een bekend voorbeeld. Het nut daarvan is afschrikking: de vlekken lijken voor roofvogels op grote en plotseling opdoemende ogen.

Een naam geven moet volgens de regels

Binnen de biologie is de taxonomie het vakgebied dat zich bezighoudt met het geven van namen aan soorten. Of het nu schimmels, planten of dieren zijn, allemaal hebben ze een wetenschappelijke naam bestaande uit een geslachtsnaam en een soortaanduiding, bijvoorbeeld Homo sapiens.

Dat geven van namen is gebonden aan strenge regels, die staan vermeld in twee taxonomische wetboeken of Codes, een voor de dieren en een voor de planten. Iedere taxonoom moet zich daaraan houden, anders is een gegeven naam niet geldig. Degene die een soort beschrijft, mag zelf de naam verzinnen.

De regels daarvoor zijn vrij liberaal; vaak wordt een soort naar de vindplaats vernoemd (bijvoorbeeld winterswijkensis voor een fossiel uit Winterswijk), naar de overheersende kleur (bijvoorbeeld azurea voor een blauwe soort) of naar een persoon (darwini of newtoni). Er mag veel.

Witte mannen

Eveneens vorige week baarde een andere groep biologen opzien met een pleidooi tégen het noemen van soorten naar personen. In de loop van tweeënhalve eeuw zijn soorten vooral naar witte mannen vernoemd – om de simpele reden dat de wetenschappelijke wereld tot voor kort vooral uit witte mannen bestond.

Hun pleidooi was echter niet om nieuwe soorten te vernoemen naar niet-witte en niet-Europese niet-mannen, maar ging verder: ook bestaande naar personen genoemde soorten moeten worden hernoemd. Deze oproep, die in het prestigieuze Nature verscheen, riep onmiddellijk honderden meestal negatieve reacties op. Want zelfs al kun je het met de strekking van de gedachte eens zijn, het kan eenvoudigweg niet.

De beheerders van de Code voor botanische naamgeving merkten daarbij op dat de soortnamen ooit in goed vertrouwen zijn gegeven en de gecompliceerde en soms controversiële geschiedenis van de wetenschap weerspiegelen. Het doel van de Code is niet om ethische, religieuze, morele of ideologische criteria te formuleren.

Dat er nu een vlindergeslacht is genoemd naar een onaangenaam personage uit een fantasyboek is misschien wat eigenaardig, maar het mag wel. Je mag zelfs een enge glibberige naaktslak vernoemen naar je wetenschappelijke vijand. Of dat chic is, is iets anders.