De witte haai heeft grote driehoekige tanden van zeven centimeter lang

Er was deze week een beetje haaienreuring doordat het radioprogramma Vroege Vogels een reportage uitzond over het zoeken naar haaientanden op het strand van de zandmotor tussen Hoek van Holland en Den Haag. Daarbij kwam de suggestie naar voren dat wellicht, misschien, je weet maar nooit, de witte haai weer in de Noordzee zou kunnen voorkomen. Dat veroorzaakte lichte schrik.

Witte haaien komen nu niet voor in de Noordzee, maar ooit was dat wel het geval. Aan de hand van vondsten van tanden heeft men kunnen afleiden dat de soort tijdens de voorlaatste warme tussenijstijd, ongeveer 125.000 jaar geleden, en na de laatste ijstijd ongeveer 8000 jaar geleden, hier heeft rondgezwommen.

Witte haaien komen in alle oceanen voor, met uitzondering van koude noordelijke en zuidelijke wateren. In de Atlantische Oceaan leven ze niet benoorden een denkbeeldige lijn tussen de punt van Bretagne en Newfoundland. Maar als gevolg van klimaatverandering worden de wateren benoorden deze demarcatielijn heel langzaam een beetje warmer, de Noordzee dus ook.

Het zou weinig verbazing wekken als de witte haai naar de Noordzee komt

Er zijn al diverse soorten vissen en ander zeeleven naar de Noordzee getrokken die tot voor kort niet of nauwelijks noordelijker dan Bretagne of Normandië voorkwamen. Zoals de kleine pieterman, de sardine, de knikwaaierworm en de kleine heremietkreeft. Het zou weinig verbazing wekken als de witte haai zich in dat rijtje voegt.

Is dat reden voor paniek? Geenszins. Het klopt dat héél soms een argeloze badgast door een witte haai wordt aangevallen en dat dan niet overleeft. Dikwijls gebeurt dat in Australië. Het zijn echter zulke zeldzame gevallen dat het hier in Europa de krant haalt, helemaal aan de andere kant van de aardbol. Er verdrinken ieder jaar meer badgasten in de Noordzee dan dat er wereldwijd mensen door haaien worden gedood.

De slechte naam van de witte haai, die ook wel mensenhaai wordt genoemd, heeft het dier vooral te danken aan de film Jaws van Steven Spielberg uit 1975, naar een boek van Peter Benchley. Beiden, regisseur en auteur, hebben later spijt betuigd van het negatieve imago dat ze met hun werk de witte haai hebben aangesmeerd.

De uitgestorven verwante reuzenhaai werd achttien meter lang

De witte haai, Carcharodon carcharias, is evengoed een dier om voorzichtig mee om te gaan. De soort kan in volwassen toestand wel vijf meter lang worden en dan ongeveer twee ton wegen. De grote driehoekige tanden kunnen zeven centimeter lang worden en zijn aan beide snijvlakken als een steakmes gekarteld.

Een verwante soort is de uitgestorven reuzenhaai, Carcharocles megalodon, letterlijk ‘grote tanden’. Deze had tanden die wel vijftien centimeter lang konden worden en kon de bek twee meter opensperren; het hele dier haalde met gemak een lengte van achttien meter, even lang als een volwassen potvis.

Ook de reuzenhaai kwam in de Noordzee voor maar hij is ergens aan het eind van het plioceen, ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden, uitgestorven. Daar kunnen onze zomerse badgasten niet om treuren, maar de mogelijke toekomstige aanwezigheid van de witte haai voor de kust van Zandvoort is iets waar ze maar aan zullen moeten wennen. Zwemmen in een mui is gevaarlijker.

Jelle Reumer is paleontoloog. Voor Trouw bespreekt hij iedere week een dier dat het nieuws haalt.