De strijd tegen gaswinning heeft zich nu ook verplaatst naar Friesland

Twee ogen gaan omhoog, net als de lange hals. Nieuwsgierig kijkt een wit paard naar de rijdende auto die stapvoets langs hem rijdt. Even verderop lopen nog eens negentien blaarkopkoeien tussen de nieuwbouwhuizen van De Peinder Mieden in het Friese Opeinde. Als je hier ’s ochtends vroeg naar je werk vertrekt, kun je zomaar een grazende koe naast je auto tegenkomen.

Jentje Steegstra (56) liet de afgelopen twee jaar op dit stukje grond zijn droomhuis bouwen, geheel energieneutraal. Grote raampartijen sieren zijn woonkeuken. Ze geven uitzicht op groene rechthoekige lappen grond die door slootjes en rijen kale bomen van elkaar worden gescheiden. De Peinder Mieden moest van het ministerie van economische zaken een voorbeeld zijn voor de rest van Nederland.

Klap in het gezicht

Hier onderhouden bewoners een groot deel van het natuurgebied zelf en krijgen daarbij hulp van de loslopende grazende koeien, die door verschillende rasters het gebied niet uit kunnen. Zo blijven flora en fauna intact. “Dat ditzelfde ministerie nu onder deze grond naar gas wil boren, is een klap in ons gezicht”, zegt de Friese bouwadviseur op felle toon. “Daar word ik heel boos over.”

Steegstra staat hierin niet alleen. Vorige week woensdag verzamelden meer dan honderd inwoners van Friese dorpen als Eernewoude, Nijega en Opeinde zich in het gemeentehuis van Drachten. Hun inzet? Zie af van verdere gaswinningen in de kleine gasvelden. Een driekoppige commissie van het ministerie van economische zaken en klimaat kwam speciaal naar Friesland om te luisteren naar de bezwaren van de boze inwoners.

Die reis was niet vanzelfsprekend. Inwoners klaagden, toen het ministerie aankondigde de hoorzitting in Den Haag te willen doen. Dan hadden honderd bezwaarmakers een reis van vier uur moeten maken. Best gek voor een ministerie met klimaat in zijn naam, vond men.

Nederland telt 240 kleine gasvelden. Veel daarvan liggen in de noordelijke provincies, de helft ligt op de Noordzee. Samen zijn ze goed voor bijna de helft van de Nederlandse gasproductie. Nu de gaskraan in Groningen dichtgaat, hebben de actievoerders sterk het gevoel dat het tempo van de gaswinning uit kleine velden wordt opgevoerd. Dat beeld klopt niet, zegt het ministerie: de hoeveelheid aardgas die mijnbouwbedrijven in Nederland winnen, neemt juist af. TNO-expert Serge van Gessel bevestigt dat. In 2003 bedroeg de gaswinning uit kleine velden nog 13,9 miljard kuub per jaar. Vijftien jaar later, in 2018, lag dat op 5,1 miljard kuub.

Lokale verschillen

Maar lokaal kan dat anders liggen, zoals in Opeinde. Minister Wiebes heeft plannen om in de nabijgelegen velden Opeinde-Zuid en Middelburen de bestaande gaswinning flink op te schroeven. Het Canadese gaswinningsbedrijf Vermilion ontdekte daar vorig jaar 348 miljoen kuub gas in de grond, terwijl het eerder uitging van 36 miljoen. In Opeinde-Zuid gaat het om 10 miljoen kuub extra.

Steegstra diende met ruim 200 andere inwoners van Opeinde in december een zienswijze in tegen die plannen, waar ze fel op tegen zijn. Ze vrezen bijvoorbeeld voor de gevolgen van bodemdaling, die Vermilion op maximaal 4 centimeter schat. Hoewel het bedrijf de kans op trillingen bij de twee velden klein acht, hameren inwoners erop dat de risico’s niet per gasveld beoordeeld moeten worden.

In Nijega en in Eernewoude, hemelsbreed respectievelijk 2 en 10 kilometer verderop, liggen namelijk ook nog eens plannen voor uitbreiding van de gaswinning.

Het verzet leeft niet alleen hier. Afgelopen twee jaar schreven boze inwoners uit plaatsen als Assen, Waalwijk, Opeinde en Bergen kantjes vol met bezwaren aan Wiebes. Op genoemde plekken zijn plannen om de gaswinning te verlengen of op te schroeven. De zorgen van bewoners lopen uiteen van angst voor aardbevingen, bodemdaling en trillingen tot aan verontreinigd drinkwater en lekkende putten.

Laatste juridische strohalm

De hoorzitting in Drachten, waar inwoners hun bezwaarschriften konden toelichten, is een van de laatste juridische strohalmen die de Friese inwoners nu hebben om de geplande gaswinningen te dwarsbomen. “Het is hartstikke moeilijk om mensen te activeren”, legt Oebele Veenstra vlak voor de hoorzitting uit.

Veenstra is bestuurslid van het Plaatselijk Belang van de Friese dorpen De Wilgen, Smalle Ee en Buitenstvallaat. Hij hekelt de enorme hoeveelheid informatie en gespecialiseerde kennis die nodig is om de juridische procedures te volgen. “Dan sta je gelijk al 1-0 achter.”

Om bezorgde mensen wegwijs te maken in het woud aan regels, bracht Milieudefensie de folder ‘Eerste hulp bij gaswinning’ uit. Vaak staan besluiten en wat mensen daartegen kunnen doen wel aangekondigd op plekken waar het moet, zoals in de Staatscourant of in de lokale krant, legt Milieudefensie-woordvoerder Jorien de Lege uit. Maar mensen hebben niet het idee dat ze oprecht ergens bij worden betrokken. “Veel van dit soort besluiten worden over de hoofden van mensen genomen. Als burgers dan toch protesteren, is de overheid vaak verbaasd. Ze heeft de regels toch gewoon gevolgd, denkt ze dan.”

Om beter met burgers te communiceren, richtte het ministerie de site hoewerktgaswinnen.nl op. Ook plaatste het onlangs een vraag-en-antwoordartikel op zijn site en werden afgelopen tijd verschillende informatiemarkten gehouden. Het zegt ook doorlopend met gemeenten om tafel te gaan om het burgerperspectief mee te nemen, laat een woordvoerder weten. Maar in de gevallen van de gasvelden rondom Drachten zijn ook de provincie, het waterschap en de gemeente het eens met de boze inwoners, die het juridische pad kozen.

Fundamentele rechten, die vrijheid en een menswaardig bestaan moeten garanderen, wegen in de rechtszaal steeds zwaarder, volgens hoogleraar Herman Bröring. Hij schreef met tien anderen een boek over de juridische lessen van de gaswinning in Groningen. “De uitspraken in de Urgenda-zaak en die van Programma Aanpak Stikstof laten een verschuiving zien. De rechter is gevoeliger geworden voor het beschermen van de rechten en veiligheid van de burger.”

Ook Milieudefensie zegt dat de grootste successen de afgelopen tien jaar in de rechtszaal zijn geboekt.

Politiek besluit

Toch gaat het bij de kleine gasvelden volgens Bröring vooral om een politiek besluit. Economische belangen moeten het daarbij afleggen tegen zaken als de veiligheid van de burger. Hoorzittingen waar bezorgde inwoners hun zorgen kunnen toelichten, maken volgens hem niet veel uit. ‘

“De belangrijke beslissingen zijn vaak al eerder genomen. Maar wil je als burger kans maken, dan moet je wel een zienswijze of bezwaarschrift indienen. Anders mag je in een volgende stap ook niet naar de rechter. Als de zaak dan toch juridisch klopt, houdt het bij de rechter op.”

Dat de weg naar de rechter lang niet altijd voldoende is, leerden de actievoerders uit Groningen uit eigen ervaring. Derwin Schorren is vicevoorzitter van de Groninger Bodem Beweging (GBB) die precies een jaar geleden tienduizenden mensen in een fakkeltocht de straat op kreeg. “Je moet geluid maken, op de trommel slaan en laten weten dat je er bent”, zegt hij. “De overheid is bang voor massa’s mensen die de straat op gaan.”

Bij een succesvol protest hoort volgens Schorren ook veel media-aandacht. GBB zocht hierin medestanders en werkte samen met andere actiegroepen. De verschillende werkgroepen die daarna werden opgericht lazen zich goed in. “Vaak weet je dan al snel meer dan een politicus.” Met die kennis stapten ze dan naar de media. “Actievoeren is een combinatie van stappen: procederen, lobbyen en actievoeren. Maar het is vooral een kwestie van lange adem.”

Steegstra uit De Peinder Mieden gelooft niet in een goede afloop van het juridisch proces. Hij hoopt dat de minister gevoelig is voor zijn standpunten over het behoud van natuur en milieu. “De overheid wil willens en wetens schade aanrichten in een gebied dat zij een paar jaar geleden samen met inwoners tot een duurzaam woon- en natuurgebied heeft ontwikkeld. Dit ministerie geeft mij nul vertrouwen”, zegt hij geërgerd.

Lees ook:

Gemeente Smallingerland wilde gaswinning tegenhouden, maar dat blijkt tegen de regels

Smallingerland dacht een troef in handen te hebben om gaswinning binnen de gemeentegrenzen tegen te houden. Maar de Friese gemeente vindt nu de Raad van State op zijn weg. Die oordeelde dat het bestemmingsplan niet bedoeld is om het landelijke energiebeleid te beïnvloeden.