De schildpad verliest het op Zakynthos van de toerist

De vader steekt de schep nog eens diep in het zand, om de slotgracht verder uit te graven. Zijn zoontje stampt intussen de toren van het zandkasteel aan. Op het eerste gezicht een alledaags tafereel tussen honderden toeristen op het strand van het Griekse eiland Zakynthos. Maar weet dit Britse gezin dat het volstrekt illegaal bezig is? "Ik had geen flauw idee", zegt moeder Lindsay Drugan (43) geschrokken. Man en zoon gaan rustig door met scheppen. Dat alle activiteit beperkt moet blijven tot een afstand van vijf meter van de vloedlijn, omdat de schildpadden hun eieren graag bij de duinrand leggen, was hen onbekend. Het bord bij de strandopgang hebben ze gemist.

Al eeuwenlang heeft de dikkopschildpad, ook wel onechte karetschildpad genoemd, op Zakynthos zijn belangrijkste legstranden van de Middellandse Zee. Maar steeds meer toeristen, ook Nederlandse, eisen hun plek op. De afgelopen decennia openden tientallen hotels, clubs en restaurants hun deuren, precies langs de stranden waar de schildpadden rond deze tijd hun eieren leggen. Ze plaatsen strandstoelen, parasols, en verspreiden licht in het donker - niet alleen toeristen, ook uitbaters overtreden massaal de regels. Inmiddels zijn de schildpadden - naar schatting enkele duizenden - als kwetsbaar bestempeld, en dreigen ze de strijd te verliezen, waarschuwen vier milieuorganisaties. In een gezamenlijke brief riepen zij de openbaar aanklager van Zakynthos vorige maand op om op te reden tegen de aanhoudende overtredingen.

Regels zijn er genoeg. De eerste kwamen in de jaren tachtig. Sinds 1999 vallen de legstranden onder een nationaal park, er kwamen informatieborden en permanent toezicht. Er geldt een gedeeltelijk visverbod, varen mag alleen met beperkte snelheid en boten mogen op veel plekken niet voor anker gaan. En er zijn grenzen voor toegangstijden, bebouwing en het aantal strandstoelen. Inmiddels vallen de stranden onder de nog strengere EU-bescherming van Natura 2000.

Nesten markeren

Maar zelfs een leek ziet deze middag aan het strand van het dorp Kalamaki dat de geboden en verboden met voeten worden getreden. Ligstoelen en toeristen overal, ook langs de duinrand. "Kijk, dat loopvlonder van de taverne naar het strand, ook illegaal", zucht Anna Lamaj (29). Zij leidt op Zakynthos het team van Archelon, een organisatie die opkomt voor de zeeschildpadden en de brief aan de aanklager ook ondertekende. Elke ochtend trekt zij er met vrijwilligers op uit om voor zonsopgang eventuele nieuwe nesten te vinden. Die markeren ze met een soort kooi, om te voorkomen dat toeristen de eieren vertrappen.

Het strand van Kalamaki telt er vandaag drie, daaromheen krioelt het van de badgasten. Op zee scheuren er intussen drie bootjes met toeristen naar dezelfde plek. Ze hebben kennelijk een attractie gezien: een schildpad. Die is ongeveer een meter groot en weegt rond de honderd kilo. "Kijken mag, maar met twee bootjes tegelijk en ze moeten minimaal tien meter afstand houden", weet Lamaj. "Lang niet iedereen houdt zich daaraan. Dat veroorzaakt stress, waardoor de wijfjes te moe worden om eieren te leggen.".

Kalamaki gaat over in Laganas, een zeer luidruchtig dorp met openluchtdisco's en een oneindige rij strandtenten, populair bij jonge Europeanen. Daar is een man net bezig met zijn tractor een speedboot uit het zand te trekken. "Dit strand hebben we een paar jaar terug maar opgegeven", zegt Lamaj, uiterlijk onbewogen. "We richten ons op de plekken waar we hopen nog wel iets te kunnen bijsturen."

Maar hoe kunnen regels zo collectief worden genegeerd? "Veel mensen leven van het toerisme. De mentaliteit is: zoveel en zo snel mogelijk geld verdienen", legt Lamaj uit. Daarbij komt dat ze, zoals vaker in Griekenland, wetten en regels vooral als vrijblijvend advies beschouwen.

Ook omdat de handhaving te wensen overlaat. De medewerkers van het nationaal park mogen alleen signaleren. Voor ingrijpen moeten ze de politie of de kustwacht inschakelen. En die hebben te weinig mankracht. "Eigenlijk zouden er in het hoogseizoen continu drie boten van de kustwacht in de baai moeten varen. Nu is het er hooguit één. En vaart die links in de baai, dan gaan de schildpadspotters naar rechts." Wat ook niet helpt: op het eiland kent iedereen elkaar. Dus overtreders krijgen meestal hooguit een vermaning.

Het Europees Hof van Justitie veroordeelde Griekenland in 2002 omdat het niet genoeg deed om de diersoort te beschermen. In 2014 opnieuw, nu vanwege een lekkende illegale vuilstortplaats naast een legstrand. Die ging dicht, maar kwam snel al weer in gebruik.

Nationaal park

Een halfuur rijden van Kalamaki dekt Dimitris Vardakastanis (37) een tafel voor een gast van zijn taverne op het strand van Dafni. Een paar meter ervoor, in het zand, bekijkt een toerist de kooi van een nieuw nest dat Lamaj deze ochtend gemarkeerd heeft. Hier geen clubs en toeristenboten, alleen een paar tavernes, rotsen, zand en zee. Idyllisch. Maar Lamaj waarschuwt: alles wat hier is neergezet, van strandstoel tot taverne tot vakantiehuis, is tegen de wet. "Toen we jaren terug begonnen met procederen, stonden er twee illegale constructies. Nu zijn het er zeven."

Vardakastanis reageert fel. "Al generaties lang heeft mijn familie op dit strand een stukje land. Daar leven we van. Van de ene op de andere dag was dit een nationaal park en mogen we er zelfs niet meer zijn. Zonder enige vorm van compensatie. Wat moeten we dan?"

Hij zegt de schildpadden zo veel mogelijk hun gang te laten gaan. Zijn strandstoelen staan op een verhoging. Hij draait geen muziek. Diners vinden bij kaarslicht plaats: lampen kunnen de schildpadden desoriënteren. Juist omdat hij weet dat hij voortdurend onder een vergrootglas ligt, is hij extra voorzichtig.

Lamaj heeft begrip voor zijn verhaal. Het is de Griekse overheid die hier steken laat vallen. Om toestanden als op Dafni te voorkomen, kocht het WNF in 1994 alle grond rond een naburig strand. Het sloot de toegang af, zodat de schildpadden hun gang kunnen gaan.

Zijn er dan helemaal geen lichtpuntjes? Lamaj noemt het vliegveld, pal achter Kalamaki. "Het beheer is overgegaan van de Griekse staat naar de uitbater van de luchthaven van Frankfurt. En opmerkelijk genoeg kunnen we met de Duitsers veel beter praten over het handhaven van het verbod van nachtvluchten."

Verder willen toeristen best rekening houden met andere wezens op het strand. "Het probleem is dat ze niet weten wat wel en niet mag. Ze gaan er automatisch van uit dat de lokale mensen zich aan de regels zullen houden. Als we uitleg geven, reageren ze altijd positief." Ook reisorganisaties werken mee. Ze willen maatschappelijk verantwoorden ondernemen, maar weten ook dat een eiland zonder schildpadden minder goed verkoopt. "Als iedereen zich aan de regels houdt kunnen schildpadden en mensen op één eiland best samengaan."

De openbaar aanklager wil niet op de klacht van de milieuorganisaties reageren, zolang hij die in onderzoek heeft.

Lees ook:

De schildpaddenman van Dominica

Midden in de Cariben ligt Dominica. Een eiland waar de natuur het nog voor het zeggen heeft, mede dankzij bevlogen bewoners. Mensen als Simon George, beschermer van de schildpadden.