De Iberische lynx is van uitsterven gered dankzij een succesvol Europees herpopulatieprogramma. Steeds meer toeristen trekken de Spaanse bergen in om de grote kat in het wild te zien. Zelfs de boeren zijn blij met het dier.
Over de weg loopt een man in een camouflagevestje, met een verrekijker over zijn ene schouder en een fotocamera met een opmerkelijk grote zoomlens over de andere. Emilio Rodriguez laat het raampje zakken en vraagt of de man iets gezien heeft. “Nee, nog niet.” We rijden verder door het Spaanse nationaal park Sierra de Andújar. Na een bocht in de weg is er plotseling een indrukwekkend uitzicht over de vallei. In de berm staan een busje en een auto, iets verderop een terreinwagen. Ernaast staan mensen met verrekijkers en telescopen op statief de bergwand af te turen.
“Volgens mij hebben we geluk”, zegt Rodriguez, die als gids een groep toeristen in zijn auto heeft. Enkele minuten later staat ook hij geparkeerd en heeft hij een telescoop opgesteld. Een voor een kijken de toeristen erdoorheen. Op een rots op de bergwand in de verte ligt in de ochtendzon een Iberische lynx te luieren, karakteristiek als een kat, met de voorpoten onder het bovenlichaam en de kop opgericht. Als dan uit het struikgewas naast de rots een tweede lynx verschijnt – het vrouwtje van het koppel – gaat er een zacht gejuich op onder de natuurliefhebbers.
De meest bedreigde katachtige
Begin 2000 was de Iberische lynx nog de meest bedreigde katachtige ter wereld. Op het gehele Iberische schiereiland liepen minder dan honderd exemplaren rond. Een herpopulatieprogramma, gefinancierd met EU-geld, heeft flinke successen geboekt. Inmiddels leven er meer dan duizend lynxen in populaties op verschillende plekken op het Iberisch schiereiland, en hun aantal groeit snel: vorig jaar werden alleen al in Castilla-La Mancha – de regio waarin ook het nationaal park Sierra de Andújar ligt – 208 lynxen in het wild geboren.
Met de toename van de lynx is ook een wildgroei aan eco-tours ontstaan, die beloven de katachtige in het wild te tonen. In Sierra de Andújar, een natuurreservaat iets kleiner dan de Veluwe, is het ecotoerisme de safari van Spanje aan het worden. Het gaat volledig in Afrikaanse stijl, met 4x4-wagens en lodges om luxe in het park te kunnen overnachten. Op deze manier krijg de Iberische lynx ook een economische waarde. Want hoewel de wilde kat met de pluizige oren een makkelijke publiekslieveling is, helpt het uiteraard als er geld wordt verdiend aan zijn aanwezigheid.
In Andújar wijden inmiddels vier bedrijven zich aan lynx. Emilio Rodriguez neemt met zijn tourorganisatie Sayr vrijwel dagelijks groepen mee, en geregeld zelfs twee keer per dag vertelt hij. Hij richt zich voornamelijk op Spaanse binnenlandse toeristen en ziet gasten van Valencia tot Bilbao naar het natuurpark komen. “Idealiter blijven die enkele dagen in de buurt van Andújar, waar ze misschien wat lokale honing kopen en in de restaurants eten. De lynx is aantrekkelijk, daar komen de mensen voor, en daarmee krijgt de rest van de economie een impuls.”
Aan olijfolie is steeds minder te verdienen
Vanaf de hogere punten in het natuurreservaat zijn buiten het beschermde gebied de rasterpatronen van olijfbomen te zien – de andere belangrijke pijler van de lokale economie. Maar met de almaar dalende prijs voor olijfolie is daar steeds minder mee te verdienen. Daarom is de lynx een welkome toevoeging. De 33-jarige Rodriguez, actief in de lokale politiek en met een telefoon vol contacten van lokale ondernemers, vertelt dat hij en zijn vrienden vreesden voor dat fenomeen dat zich op andere plekken van Spanje voltrekt: de leegstroom. Jongeren die vanwege gebrek aan werkgelegenheid naar de grote steden trekken.
“De terugkeer van de lynx is een wonder geweest. Niet alleen omdat het dier praktisch uitgestorven was, maar ook omdat steeds meer mensen nu willen werken in het ecotoerisme rond de lynx. Tien jaar geleden pakte nog de meerderheid van de mensen die ik kende de koffers om te vertrekken. Zelf wilde ik hier blijven, dicht bij mijn familie. En dat zie ik nu gelukkig steeds meer gebeuren.”
Variatie in de genenpoel
Het huidige doel op het Iberische schiereiland is om de nieuwe lynxpopulaties met elkaar te verbinden. De verschillende territoria, van pakweg Murcia in het oosten van Spanje tot in de Algarve in Portugal, moeten uiteindelijk in elkaar overlopen, waardoor er genoeg variatie in de genenpoel ontstaat en de lynx zich kan handhaven. De Europese Unie heeft hiervoor via subsidiefonds Life 20 miljoen euro uitgetrokken. Of dat genoeg is, is nog de vraag: om leefgebieden met elkaar te verbinden, moet iedereen willen meewerken. Er moeten wildpassages komen en privéterrein moet opengesteld worden. Op sommige plekken moet land onteigend worden.
Opmerkelijk genoeg juichen niet alleen natuurliefhebbers en de toerisme-industrie de terugkeer van de Iberische lynx toe, maar spreken ook Spaanse boeren veelal positief over het dier. Een lynx eet namelijk konijnen (gemiddeld een per dag) om te overleven, en die zijn een plaag op het platteland. “De Iberische lynx kan zich ontpoppen tot een onverslaanbare bondgenoot voor de landbouw”, schreef een columnist van het boerenvakblad Agricultores y Ganaderos.
Jaren geleden werden juist extra konijnen uitgezet als prooi voor lynxen, terwijl de konijnen zelf ook werden beschermd omdat er te grote aantallen stierven door de virusziekte myxomatose. Waar de boeren indertijd klaagden dat zij de konijnen niet van hun land mochten jagen, lijkt de balans intussen hersteld.
Toeteren tegen de vele lynxen
Bij de groep van gids Rodriguez worden zelfs grappen gemaakt over de wel erg snelle toename van de lynx in Spanje: nog even en dan moet je ze van de weg toeteren om erlangs te kunnen. Het is de opluchting van een geslaagde excursie, nadat het lynxenpaar uitgebreid is bekeken. De broers Solás Lara, die samen een IT-bedrijfje runnen in Andújar, zijn blij dat ze de lynx nu eindelijk van hun lijstje kunnen vinken.
Onderweg door het nationaal park wordt stopt Rodriguez nog een paar keer om zijn passagiers te wijzen op ander wild: twee Iberische keizerarenden die statig overvliegen, een aantal damherten tussen de bomen. Maar vermoeidheid is over de groep gekomen en de interesse is niet enorm meer. Het maakt ook niet uit, de grote één van het park is gezien. De rest is bijvangst.
Lees ook:
De wolf zet vraagtekens bij Nederlandse natuur
Paniek op De Hoge Veluwe. Een wolf jaagt er op uitheemse wilde schapen die het karakteristieke landschap onderhouden. De wolf is beschermd, de uitheemse moeflons niet, maar het open grasland weer wel. Wat is eigenlijk Nederlandse natuur?
