De lynx heeft het moeilijk in Europa. Toch gaat de jacht op de kat in Zweden door

Als aan het einde van de winter en het begin van de lente de sneeuw nog in een dik pak over Zweden ligt, begint op 1 maart het jachtseizoen op de lynx. Jagers pikken de sporen van een lynx op in de sneeuw. Jachthonden volgen daarna de geur van de grote kat.

Als de lynx in zicht komt, wordt het dier opgejaagd totdat het uitgeput zijn toevlucht in een boom zoekt. De jagers zitten ondertussen in een warme auto koffie te drinken en volgen hun honden via een gps-signaal of zelfs met een cameraatje dat een van de honden bij zich draagt. Als het gps-signaal voor een tijdje op een plek blijft, weten de jagers dat de lynx geen kant meer op kan. Ze rijden die richting uit en gaan de laatste meters te voet.

Op een hoge tak zit een vermoeide lynx blazend en grauwend naar zijn belagers. De mannen leggen aan en schieten op een korte afstand de lynx dood, die uit de boom valt. Ze villen de grote kat en snijden zijn kop eraf. De huid gaat mee om een vloerkleed van te maken en de kop kan mooi opgezet aan de huiskamermuur worden gehangen.

Zwangere vrouwtjes geschoten

Dit jachtseizoen – de maand maart – mogen er in Zweden 201 lynxen worden afgeschoten. Nooit eerder waren dat er zoveel op een populatie van 1400 katten, waarvan zo’n achthonderd volwassen beesten. Ongeveer een kwart van de volgroeide lynxen, die ook voor nageslacht moeten zorgen, zal het einde van maart niet halen.

Vorig jaar bleek dat er verschillende vrouwtjeslynxen waren geschoten die al zwanger waren. Toen werden 86 vergunningen verstrekt. In tien jaar tijd is het aantal lynxen met zo’n driehonderd gedaald in Zweden.

“Het gaat hier om trofeejacht, alleen voor het plezier, want lynxen richten vrijwel geen schade aan door het doden van vee”, zegt Magnus Orrebrant van de Swedish Carnivore Association, die ijvert voor verantwoord wildbeheer in Zweden. Hij legt uit dat ook trofeejagers uit het buitenland in grote getale naar Zweden komen om een lynx te schieten. Hij schat dat de kosten voor een vergunning, een gids, vervoer en verblijf rond de 25.000 euro zijn. “Het zijn dezelfde lui die in Afrika leeuwen doden.”

Herintroductieprogramma’s

De lynx in Zweden behoort tot de ondersoort, de Euraziatische lynx, waarvan er in Europa nog tussen de 14.000 en 18.000 in het wild leven. Vooral in Polen, op de Balkan, in de Karpaten en de Baltische staten vinden ze hun leefgebied. Het gaat beter met de lynx, die in negentiende eeuw in Europa bijna uitgestorven was.

Sinds het midden van de vorige eeuw zijn er herintroductieprogramma’s gestart om de lynx in voormalige leefgebieden terug te brengen. De grote kat met een lengte tot 130 centimeter keerde terug in Polen, Zwitserland, Slovenië en Oostenrijk. Ook kwamen er overal beschermingsmaatregelen.

In het Biotopwildpark in het Duitse Anholter Schweiz, net over de grens met de Gelderse Achterhoek, zitten twee volwassen lynxen die al een paar jaar jongen hebben gekregen. “Als die volwassen zijn, worden ze uitgezet naar het Poolse West-Pommeren, net iets achter Berlijn”, zegt Patty Bijlsma van Biotop.

Voorlopig geen Nederlandse welpjes

Inmiddels heeft het Duitse wildpark al negen lynxen in de natuur teruggebracht. “We letten erg op waar we ze uitzetten, zodat er geen inteelt plaatsvindt. De vereniging van dierentuinen in Europa coördineert dit, zodat we precies weten welke lynxen met welk DNA in gevangenschap worden gehouden en waar ze het beste weer in het wild kunnen worden vrijgelaten.”

Vanuit Polen rukt de wilde lynx op naar Duitsland. In februari van dit jaar is er al een gesignaleerd op nog geen 20 kilometer van Nederland, aan de Duitse kant van de grens bij Winterswijk. De lynx is eind negentiende eeuw in Nederland uitgestorven. Of de grote kat terugkeert, hangt af van verschillende factoren.

Het kan nog lang duren voordat de lynx zich definitief in Nederland vestigt en hier welpjes worden geboren, zegt Lars Soerink van de organisatie Ark, die zich inzet voor meer wildernis in Nederland. Jonge mannetjes leggen grote afstanden af op zoek naar een nieuw leefgebied, dus de kans is aanwezig dat er zo nu en dan een opduikt in het oosten van het land. Vrouwtjeslynxen zijn redelijk honkvast, dus kan het nog wel even duren voordat die Nederland bereiken.

Franse wilde kat is gedoemd tot uitsterven

Het beste leefgebied bevindt zich op de Veluwe met zijn uitgestrekte bossen en voldoende prooidieren, zoals wilde zwijnen en reeën. Enig obstakel: het natuurgebied is door de vele wegen, akkerland, weilanden en stedelijke bebouwing eromheen lastig bereikbaar voor de lynx. Toch is de terugkeer van de lynx zeker niet uitgesloten. Zeker nu de eerste lynx, na zo’n driehonderd jaar weer in de Belgische Ardennen is gesignaleerd.

Deze lynx is waarschijnlijk afkomstig uit Frankrijk, waar nog een populatie van 120 tot 150 katten in het wild zit. Het zijn afstammelingen van de in de vorige eeuw in Zwitserland uitgezette lynxen. De verwachting is dat, zonder menselijk ingrijpen, de Franse lynx gedoemd is om weer uit te sterven.

De genetische diversiteit van de Franse lynxen is laag door de hoge mate van inteelt. De enige oplossing is het vangen van lynxen in Polen, Duitsland of nog oostelijker en die weer vrijlaten in Frankrijk. Maar tot nu toe gebeurt er niet veel om deze lynxenpopulatie te redden van de ondergang.

Meer succes met de Iberische lynx

Op het Iberische schiereiland zijn natuurbeschermers wél actief in het redden van de Iberische lynx, die in gewicht bijna de helft kleiner is dan de Euraziatische lynx. Rond de millenniumwisseling waren er minder dan honderd over in Spanje.

In Portugal was de ondersoort uitgestorven. Er waren nog maar twee kleine populaties, die te kampen hadden met inteelt. In twintig jaar is er met man en macht gewerkt aan het terugbrengen van de Iberische lynx. Nu zijn er weer zo’n driehonderd in het wild in Portugal en meer dan 1500 in Spanje in verschillende leefgebieden.

“Nieuwe wet- en regelgeving werd tussen beide landen afgestemd en er kwamen fokcentra in Spanje en Portugal”, legt Pedro Sarmento uit van het Instituut voor Natuurbeheer en Bossen (ICNF) in Portugal.

Te kleine genenpoel

Hij werkt al dertig jaar aan het beschermen van de Iberische lynx. “Een duurzame populatie bestaat uit circa vijfduizend lynxen en het duurt nog zo’n tien jaar voor we op dit cruciale aantal zitten”, zegt hij over de telefoon. “Dit minimum is nodig omdat maar 20 procent van de katten geslachtsrijp is.”

Het grootste probleem van de Iberische lynx is inteelt. De huidige generatie stamt af van een paar voorouders. Het fokken in beide landen wordt gecoördineerd door een instituut, dat bepaalt aan de hand van DNA-profielen van de katten, welke lynxen met elkaar kunnen paren en waar de jongen, als ze volwassen zijn, worden uitgezet. Zo kan de genetische diversiteit het best op peil worden gehouden.

Dat er inteelt is met een kleine genenpoel, ziet Sarmento doordat er welpen worden geboren met nierfalen, epilepsie en mannetjes met een testikel. In het wild gaan dit soort welpen vrij snel dood. Ondanks de kleine genenpoel doet de Iberische lynx het redelijk goed.

Gesjoemel met de tellingen

Successen op het Iberische schiereiland en in Oost-Europa worden weer tenietgedaan door problemen met de Franse populatie lynxen en het jachtbeleid in Zweden. Magnus Orrebrant: “Stockholm manipuleert de data. Volgens de Europese Habitatrichtlijn mogen er alleen volwassen lynxen worden geschoten. Zweden rapporteert aan Brussel dat er circa 1400 lynxen zijn en dat de ondergrens voor een gezonde populatie rond de 870 ligt. Maar er zijn in Zweden circa 800 volwassen lynxen die geslachtsrijp zijn, de rest zijn jonge lynxen die niet meegerekend mogen worden in de telling.”

Volgens de EU-richtlijnen mogen lynxen alleen worden afgeschoten als ze op vee jagen of een gevaar vormen voor de publieke veiligheid. Van beide is volgens Orrebrant geen sprake. “Er zijn vorig jaar slechts 51 schapen door lynxen gedood. Op het totaal aantal schapen in Zweden is dat vrijwel niets.” Hij is van plan een klachtprocedure te starten bij de Europese Commissie vanwege het verstrekken van onjuiste data over het aantal lynxen door Zweden.

Weinig uitwisseling met Finse lynxen

Zijn collega van de Zweedse natuurbeschermingsverenigingen, Naturskyddsföreningen, Isak Isaksson verwacht dat de situatie nog slechter is. Hij schat dat bovenop het aantal jachtvergunningen om lynxen te schieten, nog eens ruim 10 procent wordt gestroopt.

Bovendien leeft de Zweedse lynx geïsoleerd. Een studie die de lynxenpopulatie in Finland vergeleek met die van Zweden wees uit dat de genenpoel van de Zweedse kat er veel slechter voorstaat. Natuurlijke uitwisseling tussen beide populaties is zeldzaam, omdat lynxen elkaar moeilijk kunnen bereiken.

Er zijn dus genoeg zorgen over het gezonde voortbestaan van de lynx in Zweden. Desondanks is de trofeejacht heel populair. Zweedse jagersverenigingen zijn erg machtig, legt Isaksson uit. “Drie ministers van deze rechtse regering zijn zelf jagers. Onder het parlementsgebouw bevindt zich zelfs een schietclub.”

Lees ook:

De met uitsterven bedreigde grote kat van Spanje is terug, tot vreugde van toeristen én boeren

De Iberische lynx is van uitsterven gered dankzij een succesvol Europees herpopulatieprogramma. Steeds meer toeristen trekken de Spaanse bergen in om de grote kat in het wild te zien. Zelfs de boeren zijn blij met het dier.