De gevangenis in voor het klimaat? Daar zou het debat niet over moeten gaan

‘Ben je bereid om drie tot vijftien jaar in de gevangenis te belanden als gevolg van klimaatactivisme?’ Deze prikkelende vraag was de opwarmer voor ‘het moreel beraad over klimaatactivisme’, georganiseerd door het Progressief Café in debatcentrum Pakhuis de Zwijger. Maar het beraad, afgelopen dinsdag gepland, ging niet door. Twee sprekers trokken zich publiekelijk terug. GroenLinks-Kamerlid Suzanne Kröger en advocaat Bénédicte Ficq wilden hun naam niet verbinden aan een debat waarvan de invalshoek geweld als mogelijk middel had. Pakhuis de Zwijger schrapte vervolgens de bijeenkomst.

Deze zin stond namelijk boven de aankondiging: ‘Reflectie over de vraag of we geweld moeten gebruiken om de aanpak van de klimaatcrisis af te dwingen.’ Dat ging het Pakhuis bij nader inzien te ver. ‘In de aankondiging werd geweld als vorm van protest als mogelijkheid besproken’, constateerde het debatcentrum na de ontstane onrust, dat is ‘onze fout’. ‘Pakhuis de Zwijger staat voor dialoog en we wijzen elke vorm van geweld of oproep tot geweld af’.

De wanhoop groeit

Organisator Progressief Café formuleerde het iets anders. Er was ‘commotie’ ontstaan, omdat twee sprekers zich terugtrokken. Die ophef berust echter op ‘een misverstand’. Door de aankondiging is de indruk ontstaan ‘dat wij geweld goedkeuren’. Dat is niet zo, verzekert Progressief Café in een verklaring. Vervolgens blijft de organisator bij het oorspronkelijke idee voor de discussie. ‘De insteek van het evenement was en blijft: welke prijs ben je bereid te betalen om de klimaatontwrichting aan te pakken.’

Nu moet er over heel veel gedebatteerd kunnen worden. Dat geweld dreigt als vorm van klimaatactivisme is evident. De wanhoop groeit dat de wereld er niet in gaat slagen ontwrichtende opwarming te beperken. Beleid van landen schiet niet op en de fossiele industrie verschuilt zich onder wat op zijn best vertragingstactieken zijn. De kans dat activisten de grens verleggen van met waterverf leuzen schrijven, vastlijmen of soep gooien naar bewust vernielen van fossiele infrastructuur is niet denkbeeldig, blijkt uit de geschiedenis van activistische bewegingen.

Over wanhoop discussiëren en de vraag op tafel leggen wat er nog uit de kast gehaald moet worden om de beslissers echt wakker te schudden, is heel zinnig. De ideeën benoemen die in hoofden ontstaan, dat de volgende stap misschien minder zachtzinnig zal moeten zijn, ook goed. Wissel het uit, heb het erover, zodat die gedachten minder de kans krijgen een eigen leven te gaan leiden.

Het gesprek moet zich niet concentreren op ‘ik’

Vervolgens zou de vraag moeten zijn: hoe is te voorkomen dat het klimaatactivisme het gewelddadige pad op gaat? Maar die vraag stelt het Progressief Café niet. Dat blijft volharden in het gezichtspunt van het individu: ‘Welke prijs ben je bereid te betalen om de klimaatontwrichting aan te pakken?’. Hier staan dan niet de jaren gevangenisstraf bij, het is in wezen dezelfde vraag.

Die invalshoek geeft de afwegingen van individuele actievoerders bij voorbaat iets heroïsch. ‘Ik’ ben bereid wel x jaar gevangenisstraf te riskeren voor een hoger doel. Wie is er dapperder? Is een pijpleiding opblazen oké, een kantoorgebouw niet? Of ligt de grens bij mensen? Of dieren? Dat wordt dan het gesprek, de verschillende gradaties van geweld die al dan niet ‘geoorloofd’ zijn om het klimaat te redden.

Daar moet het niet over gaan. Het gesprek moet zich niet concentreren op ‘ik’. Net zo min als de vinger de hele tijd moet wijzen op wat ‘ik’ allemaal op eigen houtje zou moeten bijdragen om het uitstootprobleem op te lossen. Het moet gaan over de samenleving, hoe is die groene rechtvaardige maatschappij te bereiken zonder geweld. De demonstratie van Extinction Rebellion, zaterdag op de A12 in Den Haag, is bedoeld als vredelievende actie. Hopelijk blijft dat ook zo.