De Europese bossen branden, wat kunnen landen doen om bosbrand te voorkomen?

Vijftien jaar geleden was hoogleraar bosecologie Frans Bongers op bezoek bij een enorm aangelegd houtkapbos in het zuiden van Frankrijk, onder Bordeaux. “Dat hele gebied is nu afgefikt”, zegt de Wageningse wetenschapper.

Had die verwoesting voorkomen kunnen worden? Enerzijds niet, legt hij uit: als door hitte, droogte en wind en bijvoorbeeld een sigaretje een megavuur ontstaat in de bossen, kan de mens weinig doen om de schade in te perken. “Maar", voegt hij toe, “ze hadden daar maar één of twee boomsoorten. Als dat bijvoorbeeld dennen zijn, breidt het vuur zich razendsnel uit.” Meer preventieve maatregelen, zoals grotere vuurgangen of stukken met minder brandbare soorten, hadden mogelijk het vuur kunnen beperken.

Europa staat al weken in de fik, met bosbranden in onder meer Italië, Spanje, Frankrijk, maar ook landen als Slovenië en Duitsland. “We zijn getuige van hoe klimaatverandering zich in real-time ontvouwt”, zegt de Italiaanse bosonderzoeker Marco Patacca, die aan de Wageningen Universiteit promoveert op de bestendigheid van Europese bossen. “Bosbranden zijn van alle tijden, maar nu zullen periodes van hitte vaker voorkomen, langer duren en extremer zijn. Het aantal bosbranden en de intensiteit ervan ook.”

Dat stelde eerder dit jaar ook een groep van ruim vijftig internationale wetenschappers in een alarmerend VN-rapport. Hun boodschap: landen die gevaar lopen steken te weinig geld in het voorkomen van de bosbranden. Ook Europese landen moeten de komende jaren de focus verleggen van vooral het bestrijden van bosbranden in de zomers, naar bosbrandpreventie, het hele jaar door. Maar hoe voorkom je een natuurramp?

Oplossing 1: Breng gevaarlijke gebieden in kaart

Het eerste dat landen moeten doen, zegt Patacca, is grip krijgen op de meest risicovolle bosbrandgebieden en het landschap daaromheen, deels met satellietbeelden. Belangrijk is bijvoorbeeld wat voor boomsoorten er staan, hoeveel ‘brandstof’ er is, en of er mensen in de buurt wonen. Via hitte-detectie kunnen Europese satellieten in zulke gebieden al eerder dan mensen zien of ergens een vuurtje begint.

Oplossing 2: Het bos verbranden voordat het brandt

Het klinkt contra-intuïtief, zegt Patacca, maar één van de effectiefste preventiemaatregelen zijn ‘voorgeschreven branden’, buiten het vuurseizoen. “Dan verbrand je brandstof in en rondom de bossen die risico lopen. Omdat de brand gepland is, staat de brandweer paraat en is de watervoorziening op orde, mocht het vuur zich te veel verspreiden.” Dit is duur en intensief, maar kan grotere schade in het vuurseizoen voorkomen

Mediterrane landen – waar men gewend is aan bosbranden en waar ze een belangrijk deel zijn van het ecosysteem – passen deze methode al heel lang toe. Inheemse volken in bijvoorbeeld Brazilië en Australië doen dat van oudsher ook. Volgens het VN-rapport moeten Europese landen meer lering trekken uit zulke eeuwenoude wijsheid. Dit soort voorgeschreven branden liggen voor Duitsland en mogelijk zelfs Nederland in de toekomst ook in het verschiet.

Oplossing 3: Richt het bos slim in

In risicovolle gebieden is het nodig om brandbare boomsoorten af te wisselen met minder brandbare bomen, zegt Bongers. Zo branden dennenbomen hard – vanwege schors en een dikke, droge strooisellaag op de bosgrond – en loofbomen minder.

Ook denkt Bongers dat landen kritisch moeten nadenken over al het brandbare materiaal dat de afgelopen jaren steeds meer op de bosbodems is komen te liggen, zoals dood hout. Daar kan een vuurtje beginnen – door een sigaretje, de reflectie in een stukje glas – en vanuit daar hoog in de bomen klimmen. “Vroeger werd het dode hout weggehaald. Om biodiversiteit te bevorderen, is nu het Europese natuurbeleid om dood hout te laten liggen. Dat is goed voor insecten en schimmels.”

Als bosecoloog juicht Bongers dit toe, maar mogelijk moeten kwetsbare landen dit biodiversiteitsbesluit in de komende jaren heroverwegen. Hij wijst bijvoorbeeld naar het Yosemite-natuurpark in de Verenigde Staten, eveneens geplaagd door verwoestende bosbranden. Beheerders besloten eerder de ondergroei deels weg te gaan halen. “Ook worden sommige bomen omwikkeld met anti-brandmateriaal.“

Oplossing 4: Leg (bredere) brandgangen aan

De bekendste preventiemaatregel is het aanleggen van lege ‘brandgangen’ tussen stukken bos, om verspreiding van vuur te stoppen te voorkomen. Bongers denkt dat die open stukken tussen bossen in de toekomst mogelijk groter moeten worden.

Oplossing 5: Laat dieren grazen

Geitjes kunnen ook helpen. Patacca wijst op de positieve effecten van het laten grazen van dieren in deze tussengebieden. Ze eten struiken weg, waardoor de stroken langdurig brandveilig blijven. In Spanje gebeurt dit veel, en (deels) Nederlands onderzoek toonde vorig jaar het positieve effect van grazende geiten tegen brandverspreiding aan, vooral in dunbevolkte gebieden.

Oplossing 6: Onderwijs landeigenaren

Overheden alleen kunnen bosbranden niet inperken, benadrukt Patacca. “Zestig procent van het Europese bos is in privébezit. Mooi als een beheerder zijn bos brandbestendig wil maken, maar als de eigenaren daaromheen dat niet doen, heeft dit geen zin.” Europese overheden moeten waken voor een top-downbenadering, en juist landeigenaren onderwijzen over hoe bosbranden ontstaan, uitbreiden en wat ze kunnen doen om die te voorkomen.

Oplossing 7: Beperk drastisch de uitstoot van broeikasgassen

De belangrijkste preventiemaatregel tegen bosbranden heeft volgens Patacca weinig met bossen zelf te maken. “We moeten de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen omlaag brengen.” Bosbranden zijn een vliegwiel voor klimaatopwarming – door hitte en droogte komen ze vaker voor, en het afbranden brengt weer miljoenen tonnen extra CO₂ in de lucht, die in bomen opgeslagen zit. Zonder ingrijpend klimaatbeleid, zegt Patacca, zal het ondanks al het bos-management, en alle satellietanalyses en brandgangen, slechts dweilen zijn met de kraan open.

Lees ook:

Duitsland vreest bosbranden, ook Nederland loopt risico

Het dreigingsgebied voor bosbranden schuift op richting het noorden van Europa. Duitsland roept in verschillende gebieden de hoogste alarmfase uit. Ook Nederland loopt risico.

VN-rapport: De opwarming van de aarde verandert landschappen in luciferdoosjes

Het milieuprogramma van de VN publiceert een groot rapport over catastrofale wereldwijde bosbranden. Wetenschappers roepen erin vooral op tot bosbrandpreventie, waar nu vaak nog nauwelijks geld naartoe gaat.