De axolotl is een eeuwig puberende salamander die de mens nog veel kan leren

Al eerder schreef ik in deze rubriek over de axolotl. Dat was in 2014, naar aanleiding van een berichtje dat het slecht ging met deze Mexicaanse salamandersoort. Hun habitat, een stelsel van meertjes en kanalen met de naam Xochimilco aan de zuidkant van Mexico-Stad, bleek door instromend rioolwater ernstig vervuild en men had er ooit karpers en tilapia’s uitgezet die de salamandereitjes en -jongen opeten.

We zijn nu ruim negen jaar verder, maar de berichten over de axolotl worden er niet vrolijker op. Het was het wekelijkse bericht met nieuwtjes van het prestigieuze tijdschrift Science dat met een alarmerend verhaal kwam. In 1998 leefden er nog zo’n 6000 salamanders per vierkante kilometer habitat, in 2015 waren dat er nog maar 36.

De salamanders werden door de Azteken vereerd. Ze meenden er de reïncarnatie van Xolotl in te zien, de god van de dood en de verandering, maar al snel na de komst van de Spanjaarden viel die bescherming weg. Het leefgebied bevat kunstmatige eilandjes die al door de Azteken werden gebruikt voor eenvoudige akkerbouw, maar die tegenwoordig worden omgevormd tot sportveld of festivalterrein. Het plan is nu om circa vijf kilometer aan beschermde waterwegen uit te breiden tot het tienvoudige. Hopelijk helpt dat.

Ze blijven steken in het larvenstadium

De axolotl (Ambystoma mexicanum) is een eeuwige puber. De salamanders worden groot maar niet volwassen, ze blijven steken in het larvenstadium. De franjevormige uitwendige kieuwen die alle salamanderlarfjes bezitten, verdwijnen niet; longen zijn er amper. Alleen in noodgeval, wanneer hun leefgebiedje uitdroogt, kunnen ze overgaan op longademhaling en hun kieuwen kwijtraken. Maar liever blijven ze eeuwig kind.

De afgeschafte volwassenheid is niet eens het meest bijzondere, axolotls kunnen verdwenen lichaamsdelen herstellen. Hun poten, ogen en de uitwendige kieuwen groeien na amputatie opnieuw aan. Zelfs hersenweefsel kan worden geregenereerd. Dat is handig, want de slome dieren happen naar alles wat hun voor de bek bungelt; ook onderdelen van een soortgenoot kunnen per ongeluk voor een smakelijk hapje worden aangezien. De axolotl is daardoor het lievelingetje van de regeneratieve geneeskunde. In de natuur zijn ze bijna verdwenen, maar wereldwijd leven zeker een miljoen exemplaren in onderzoekslaboratoria.

De hele dag luieren in de waterplanten

Regeneratie is een uiterst interessant verschijnsel dat bij de meeste ‘hogere’ gewervelde dieren niet voorkomt. Stel je voor dat het mogelijk is om benen van landmijnslachtoffers, afgezaagde vingers of zelfs beschadigde delen van het menselijk brein opnieuw te laten aangroeien. De onderzoeker die dat voor elkaar weet te krijgen verdient alle Nobelprijzen die er te vergeven zijn. Helaas zijn we nog niet zover, maar het maakt de axolotl tot een populair laboratoriumdier.

Ooit hield ik zelf een aantal axolotls in een aquarium. De lethargische dieren luierden de hele dag in de waterplanten, haalden af en toe een teug lucht en hervatten daarna meteen hun toestand van puberaal nietsdoen. Om ze te voeren, wipte ik regenwormen, knipte die in brokjes en hield ze met een pincet voor de brede bek. Als de wormfragmenten genoeg wriemelden, of ik wat met het pincet wapperde, werd plotseling toegehapt. De rest van de dag werd daarvan uitgerust.