De accountant als nieuwe klimaatridder. ‘Elk bedrijf zou te controleren doelen moeten hebben, in lijn met het Parijs­akkoord’

De accountant van Shell verdiepte zich in klimaatbeloftes en zag: dit gaat niet zomaar goed komen. Dat zouden meer accountants moeten doen, klinkt het in de beroepsgroep.

Het staat ergens diep in het jaarverslag over 2020, op pagina 203. Het is ‘niet mogelijk, noch passend’ om te stellen dat het beleid van Shell ‘in lijn is met de klimaatafspraken gemaakt in Parijs’. Het is een constatering van de accountant. Anders gezegd: Shell streeft ernaar in 2050 klimaatneutraal te zijn, maar de plannen die het heeft voor de exploitatie en verkoop van olie en gas stroken daar niet mee.

Het is zowel opmerkelijk als niet verrassend. Opmerkelijk, omdat accountant Ernst & Young (EY) voor het eerst de bezigheden van Shell onder de klimaatloep legt. Pas op, aandeelhouders van Shell, zegt de rekenmeester eigenlijk, hier is sprake van een risico. Tegelijk is de droge vaststelling van EY niet verrassend, omdat bekend is dat Shell de eigen belofte nog niet waar kan maken. De multinational zegt dat ook zelf in toelichting op de jaarrekening. We willen het wel, stelt Shell, maar de samenleving ligt nog niet op koers voor de doelen van Parijs, en wij dus ook niet, wij volgen.

Keerpunt

Toch klonk de waarschuwing van EY als een weksignaal in de accountantswereld. Dit is een ‘tipping point’, een keerpunt, was op de site van de Koninklijke Nederlandse accountantsclub NBA zelfs te lezen. Accountants kunnen zich ontpoppen tot ‘ridders in blinkende harnassen’ in de strijd tegen klimaatverandering, stelde een analyse voor persbureau Reuters. “Ridders? Dat is misschien wat al te romantisch”, lacht Dick de Waard, hoogleraar accountancy aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Maar in ons wereldje is iedereen er wel opgewonden over. Laten we proberen dit als een belangrijk moment te gebruiken.”

Dat is wel nodig, ziet De Waard, die onderzoek doet naar maatschappelijk verantwoord ondernemen. De hoogleraar en voormalig accountant van EY hamert er al een tijd op dat bedrijven beter rapporteren over het klimaat en dat accountants daar kritisch naar kijken. “Wat het team van EY eigenlijk zegt is: wij zien al die dure activa en installaties voor olie en gas op de balans staan. Die vertegenwoordigen een waarde, wat gebeurt daarmee onder invloed van klimaatverandering en het beleid om dat tegen te gaan?”

Eigenlijk een hele logische vraag, die nog lang niet altijd gesteld wordt. “Hoe ga je als bedrijf op de lange termijn overleven als je je niet in allerlei duurzaamheidsvraagstukken verdiept? Het klimaat kan een enorme impact hebben op een onderneming en omgekeerd ook. Dan moet je als accountant vragen: wat ga je doen om de CO2-uitstoot te verminderen en zijn je inschattingen juist? Shell doet dat op zichzelf wel. Maar een grote groep bedrijven nog niet. Ook voor kleinere ondernemingen is dat belangrijk. Stel je bent een transportbedrijf met honderd vrachtwagens en er komt regelgeving die diesel verbiedt. Dan zijn die vrachtwagens niks meer waard.”

De Waard zou willen dat elke accountant bij het bezoek aan een bedrijf laat weten: zet het klimaat op de agenda. “Dan hoor ik wel: ja maar, ik heb geen verstand van klimaat. Dan zeg ik: zorg dat je er verstand van krijgt. Of huur expertise in. In het team van EY dat aan de jaarrekening van Shell heeft gewerkt zaten ook energiedeskundigen bijvoorbeeld.”

Oproep aan alle leden

Vanuit de club van de accountants NBA ligt sinds begin vorig jaar ook een dergelijke oproep aan alle leden, vertelt beleidsmedewerker Lucas Geusebroek. “Daar staat onder meer in dat elk bedrijf in staat zou moeten zijn een CO2-voetprint te maken en die te rapporteren zodat accountants die kunnen beoordelen. We wilden met die oproep in 2020 volle kracht vooruit, maar door covid is duurzaamheid een beetje in de verdrukking gekomen.”

Daarom komt de actie van EY in het jaarverslag van Shell als geroepen. “Dit is een soort Urgenda-moment, veel effectiever dan zo’n aanbeveling van ons. Hier is een accountant die zijn nek uitsteekt en geen genoegen neemt met de klimaatbeloftes van Shell. De manier waarop de accountant hier klimaat en energietransitie op de agenda zet is echt bijzonder.”

Ook volgens Wim Bartels, bij KPMG – een van ‘de grote vier’ kantoren – gespecialiseerd in duurzaamheid, is de verklaring van EY ‘een belangrijke stap’. “Traditioneel houden accountants zich bezig met de winst- en verliesrekening en de balans. Er is discussie over de ‘stranded assets’, de reserves aan olie en gas. Zijn die waard waarvoor ze nu op de balans staan als de wereld de maximaal 1,5 graden opwarming wil halen? Of zou je ze dan moeten afwaarderen? Leidt klimaatbeleid tot andere olieprijzen? Daar kun je allemaal scenario’s op loslaten, maar daar kan de accountant eigenlijk niet zoveel over zeggen, die zal moeite hebben hier een uitspraak over te doen. De termijn is daarvoor te lang. Dat EY hier bij Shell nu toch iets over zegt, is opvallend, het is ze niet gevraagd en toch doen ze het.”

Waarschuwing voor greenwashing

Bartels, als accountant al lang bezig met het duurzaamheidsbeleid van bedrijven, waarschuwde vorig jaar zijn beroepsgroep voor ‘greenwashing’. Bedrijven melden wel steeds vaker iets over klimaat en uitstoot van broeikasgassen, maar wat is het waard? “Accountants moeten er alert op zijn. Bedrijven kunnen niet zomaar wat opschrijven over CO2-uitstoot. Het moet wel te verifiëren zijn. Als ze zeggen: we verminderen de uitstoot met 30 procent, moet dat wel ergens op gestoeld zijn.”

Bartels noemt geen namen van bedrijven, maar het komt volgens hem vaak voor dat ondernemingen hun boodschappen over duurzaamheidsdoelen niet helemaal waar kunnen maken en de accountant de cijfers terugstuurt zonder een handtekening te zetten. Dat is grotendeels onkunde of desinteresse. Is het opzet, dan kan je gewoon spreken van fraude, vindt Bartels. “Dat komt niet zo vaak voor, maar gebeurt het, noem het dan ook fraude. Bekend voorbeeld is Volkswagen, dat wist dat hun dieselmotoren niet zo schoon waren als ze voorspiegelden.”

Hoewel een bedrijf dus niet zomaar van alles kan roepen over klimaat en CO2-uitstoot, is het wachten op een verplichte rapportage. Die stond deze week op de agenda van de Europese Commissie en schrijft voor dat grote ondernemingen vanaf 1 januari 2023 verslag moeten doen van onder andere klimaatbeleid. Daar wordt al heel lang over gesproken en nu komt het er dan van, constateert Bartels, zij het nog niet heel gedetailleerd. “Het gaat allemaal heel langzaam. Bedrijven moeten vanaf 2023 hun doelstellingen, prestaties en plannen op het gebied van duurzaamheid rapporteren en de accountant moet daarmee akkoord gaan. Die transparantie is een begin, maar het zou veel verder moeten gaan.”

Net als overheden, zullen ondernemingen zich aan harde doelen moeten gaan houden wil de wereld het 1,5 gradenscenario kunnen halen, stelt Bartels. “Als de samenleving het klimaatakkoord van Parijs serieus neemt, dan kan dat niet anders. De samenleving, dat is voor een groot deel de private sector. Elk bedrijf zou te controleren doelen moeten hebben, in lijn met het Parijs­akkoord. En zo niet, dan zou dat financiële consequenties moeten hebben. Daar moet het heen.”

Lees ook:

De beloftes van bedrijven om klimaatneutraal te worden buitelen over elkaar heen

Bomen planten wegstrepen tegen CO2-emissies. Dat is een van de manieren om het label ‘klimaatneutraal’ te verdienen. Bedrijven kunnen zo’n belofte ongestraft doen, niemand telt die claims bij elkaar op.