D100 #2 Thomas Rau: Beschermheer van materiaal

Er staat nog niks, maar door zijn oogharen ziet hij alles al. "Hier komt de entree van het gebouw", wijst Thomas Rau (1960) in het luchtledige. "In die hoek daarachter de koffiebar. Naast die boom daar komt de vergaderruimte." De architect staat middenin een groot, langgerekt grasveld op landgoed De Reehorst in Driebergen-Zeist. Hier bouwt hij straks een nieuw, derde onderkomen voor Triodos Bank Nederland. In 2018 moet dit volledig schone, energieneutrale pand er staan.

De eerste twee kantoren van deze snelgroeiende duurzame bank nam Rau zo'n tien jaar terug ook voor zijn rekening.

Hij loopt over de paden van De Reehorst, door bloemen en bomen omringd. Hij stopt en zegt: "Veel mensen denken: ja hoor, uiteraard mag die Rau de derde vestiging ook neerzetten. Maar ik kreeg geen voorkeursbehandeling." Triodos liet hem in een 'keiharde selectie' de strijd aangaan met vakgenoten. Rau: "Dat was niet fijn, maar wel terecht. Je moet mensen beoordelen op wat ze nu kunnen. Ontwikkeling is niet gegarandeerd; soms wordt iemand in de loop der tijd ontzettend saai."

Rau slaagde met vlag in wimpel voor de test. Want blijven hangen in het verleden, teren op wat hij vroeger klaarspeelde, daar is hij wars van. Zijn levensopdracht? De bouw van steeds 'intelligentere gebouwen', die hun omgeving niet verstoren, geen negatieve impact hebben op de grondstoffenvoorraad en die dienstbaar zijn aan de gebruiker.

Geen masker

Aanbeland bij het antroposofisch congrescentrum Antropia strijkt Rau neer op een houten stoel in het gras, kop koffie erbij. "Ik laat me niet meer prostitueren", vervolgt hij. Waarom zegt hij dat? "Er zijn opdrachtgevers die groen willen overkomen. Ze denken: kom, we vragen die Rau. Die zet wel eventjes zo'n duurzaam tentje voor ons neer. Maar zo laat ik me niet gebruiken, al is het me vroeger misschien wel eens onopgemerkt overkomen."

De in Duitsland geboren bouwspecialist - oorspronkelijk opgeleid tot danser - is altijd met zijn ambities bezig. Sommige mensen komen thuis en ploffen neer op de bank. Het masker dat ze overdag op hun werk droegen kan weer af, ze kunnen lekker zichzelf zijn. Rau kan zich er niets bij voorstellen. "Ik ken geen scheiding tussen mijn rol en mijn mens-zijn. Dus ben ik altijd met projecten voor transformatie bezig. Het is mijn leven."

Met die persoonlijke gedrevenheid, aangewakkerd door een barbecue-ongeval waarbij hij als tienjarig jochie zijn onderlijf verbrandde en de dood in de ogen keek, wil Rau in zijn leven het onderste uit de kan halen om te komen tot een totaal andere gebouwde omgeving.

Eigen koers

Zijn haren gaan dan ook recht overeind staan van de afkorting Beng. Dat is ambtenarentaal voor 'Bijna energie-neutrale gebouwen'. Alle nieuwbouw in Nederland moet in 2020 Beng zijn. "Wat een onzin!", kermt Rau. "Zo ken ik er nog wel een paar. Ik zit hier in deze stoel ook bijna in Barcelona, vind je niet? Alles is bijna!"

Van de bouwsector heeft hij geen hoge pet op. "De meeste aannemers en ontwikkelaars willen geld verdienen en daarvoor moeten ze - helaas! - wel een gebouw neerzetten."

Van die houding wordt Rau nijdig, dus hij bepaalt zijn eigen koers. Hij werkt alleen nog met mensen en organisaties samen die kiezen voor de transformatie naar een andere samenleving waarin niet bezit en geld, maar menselijke waarden en respect voor de omgeving centraal staan. Overigens staat ook niet iedereen te trappelen om met hem in zee te gaan. "Veel mensen mijden mij. Zij weten: als we Rau vragen, dan moeten we echt helemaal consequent zijn en het verantwoord doen."

Duurzaam is niet goed genoeg

En dat klopt. De architect wil de impact van zijn projecten steeds vergroten. Duurzamer maken? Nee, zegt Rau. Duurzaam is niet meer het juiste streven. Vijfentwintig jaar lang was dat zijn doelstelling. "Maar in 2010 realiseerde ik me dat duurzaam bouwen slechts het optimaliseren van het systeem betekent. Zelfs het meest duurzame gebouw brengt geen verandering. Dat was voor mij ongelooflijk pijnlijk. Want agendapunt één is voor mij altijd: de wereld veranderen."

Het nieuwe Triodos-pand - een organisch gevormd, lichtkleurig pand met overal ramen - krijgt daarom een materialenpaspoort, zegt Rau. Daarin staat elk stukje metaal, steen en glas van het pand genoteerd. Rau: "Afval is een grondstof die in de anonimiteit is beland. Door het materialenpaspoort hebben alle materialen een identiteit, waardoor er geen afval meer kan ontstaan."

Wanneer het bankkantoor ooit moet verdwijnen, kunnen alle materiaal opnieuw worden gebruikt. Rau: "Het kantoor kan worden opgebroken als een kermistent."

Hergebruik van materialen

Met die benadering kiest hij voor de circulaire aanpak. Dat wil zeggen: materialen blijven altijd een grondstof, het label afval verdwijnt. Maar de architect is voorzichtig, want hij wil niet nog een keer op het verkeerde paard wedden, zegt hij, zoals met zijn jarenlange focus op duurzaamheid. "Circulariteit is ook niet zaligmakend", vindt Rau. "Het faciliteert de permanente consequenties van alles wat tijdelijk is, maar het verandert nog steeds het systeem niet."

Juist. Hij pakt het lepeltje uit zijn koffiekop en werpt het demonstratief over zijn schouder. Hoppa, meters ver het grasveld in. Hij roept uit: "Wat nou circulair, wat nou cradle to cradle?" Niets is dat uit zichzelf. De houding van de mens ten opzichte van het product is bepalend."

Maar is er dan wel een perfecte aanpak denkbaar? Bij een werkelijke transformatie wel, zegt Rau. Maar dan moet iedereen anders kijken naar de positie die mensen innemen op aarde. "We zijn geen menselijke wezens op een spirituele reis, maar spirituele wezens op een menselijke reis. Er is een grote ronde tafel gedekt voor ons als gasten hier op aarde. Alles wat we nodig hebben staat op die tafel. Daar komt niets meer bij. Als we goed omgaan met de gedekte tafel, dan zal het ons aan niets ontbreken."

Nieuwe economie

Klinkt prachtig, maar hoe ga je daar nu praktisch mee aan de slag in de bouwwereld? Rau heeft daar een aanvalsplan voor klaarliggen. Met gelijkgestemden stelde hij de 'Universele verklaring voor de rechten van het materiaal' op. Drieëndertig artikelen telt het stuk. Het is een document vergelijkbaar met de verklaring die de Verenigde Naties op 10 december 1948 aannamen over de rechten van de mens.

De vergelijking is echt niet raar, vindt Rau. Materialen hebben ook een identiteit en daarmee rechten. "Jou ga ik koesteren, ik ga zorgen voor jou", zegt hij daarom tegen staal, steen en glas. Ze mogen niet als vuil bestempeld worden.

De architect ziet een analogie met vluchtelingen, mensen die door de situatie waarin ze verkeren als asielzoeker te boek staan. "Ook bij hen staat identiteit niet langer voorop, maar een negatief labeltje. Hun werkelijke waarde wordt niet meer gezien, omdat zij in de anonimiteit beland zijn."

Rau gelooft dat het zal lukken om wereldwijd een nieuwe economie te ontwikkelen, waarin geld niet langer centraal staat, maar de balans tussen mens en natuur. De architect voorziet daarbij wel oncomfortabele momenten. Hij vergelijkt dat met de fases die het menselijk lichaam doormaakt om volwassenheid te bereiken. Die gaan samen met pijn en ongemak. Dat is niet erg, meent hij, als je weet dat het daarna beter wordt. "Ik zeg tegen mijn dochter Laetitia: je wordt een grote meid. Jij wisselt je melktanden in voor grotemensentanden. En als je die hebt, dan kun je straks ook naar die leuke, grote school."