CU wil stikstofhandel aan banden leggen: ‘Uitstoot kan 197 keer zo groot worden’

Een fabriek in Lelystad beginnen? Dat kan tegenwoordig niet zomaar. De Veluwe is op minder dan 25 kilometer afstand. En dat betekent dat de stikstofneerslag op de natuur eerst moet worden gecompenseerd. Bijvoorbeeld door een stoppende veehouder in Ermelo uit te kopen. Extern salderen, zo heet dat in stikstofjargon.

Daarmee zit je dan als Lelystads project meer dan gebakken, becijfert de ChristenUnie in een eigen onderzoeksnota. Want die nieuwe fabriek kan en mag dan 197 keer zo veel stikstof uit gaan stoten als de boer in Ermelo deed. “Het is onwenselijk om dit soort stikstofhandel aan de vrije markt over te laten”, concludeert CU-Kamerlid Pieter Grinwis.

“De Veluwe dreigt op deze manier een soort mijnbouwgebied voor stikstofruimte te worden”, vreest Dirk Vreugdenhil, CU-Statenlid in Gelderland.

197 keer zo veel stikstof, hoe kan dat?

Die mogelijke ver-197-voudiging komt door een aantal beleidskeuzes die elkaar versterken. Keuze één: bij extern salderen telt niet de uitstoot van een project, maar de neerslag die in de natuur terechtkomt. Daardoor maakt de locatie veel verschil: een stikstofbron op 20 kilometer van de natuur heeft dus met meer uitstoot dezelfde stikstofinvloed als een bron op 500 meter van een natuurgebied.

Daar komen nog de verschillen bij tussen stikstof uit stallen (ammoniak) en stikstof uit fabrieken en motoren (stikstofoxiden). Bij ammoniak komt een groter deel van de uitstoot dichtbij de bron neer; stikstofoxiden zijn juist relatief vluchtiger. Door dat gegeven wordt het overgrote deel van de stikstofoxiden in de modellen niet meegerekend. Nederland hanteert namelijk een ‘afkapgrens’ van 25 kilometer. Alle stikstof die verder weg neerslaat, zit het verkrijgen van een vergunning niet in de weg.

Het gevolg: de fictieve fabriek in Flevoland hoeft zijn stikstofuitstoot alleen te compenseren voor een paar hectares op de Veluwe die net binnen de 25 kilometer van Lelystad liggen. Daarvoor kan er heel gericht een boer nabij die hectares worden gezocht. En met die compensatie kan zo’n fabriek dus een vergunning krijgen voor een enorme veelvoud aan stikstofuitstoot.

Geen natuurherstel

Van het gewenste natuurherstel komt op die manier weinig terecht, concludeert Grinwis. “Provincies proberen in gebiedsprocessen tot lokale maatregelen te komen. Maar op deze manier maken we de landelijke stikstofdeken alleen maar dikker en dikker.”

De ChristenUnie heeft bovendien grote moeite met het feit dat succes op de stikstofmarkt te koop is. “Het recht van de sterkste geldt”, concludeert Vreugdenhil. “Dat hebben we hier gezien toen Rijkswaterstaat stikstofruimte kwam verwerven voor werkzaamheden aan de A27 (bij Utrecht) en de A15 (bij Nijmegen).” Grinwis vreest voor herhaling; juist rondom de Veluwe, waar stikstofruimte schaars is door de vele hectares aan natuur waarop nieuwe ontwikkelingen invloed hebben.

Hij wil daarom dat extern salderen fors aan banden wordt gelegd. Bijvoorbeeld door een ‘schot’ tussen ammoniak en stikstofoxiden te plaatsen. Een boer uitkopen kan dan niet meer; een fabriek, snelwegproject of vliegveld moet dan dus op zoek naar andere industriële bronnen. “Het liefst zouden we helemaal zeggen: stop ermee. Maar soms is het ook nodig.”

De 25-kilometergrens is ‘een vloek en een zegen’

Bijvoorbeeld om Pas-melders – boeren die door fouten van de overheid zonder vergunning zitten – te legaliseren. “Of voor woningbouwprojecten die heel urgent zijn. Maar extern salderen zou een laatste redmiddel moeten zijn. Geen primair mechanisme”, vindt Vreugdenhil.

Overigens zijn de panelen rondom de CU-berekening al wel aan het schuiven. Zo doet de Raad van State binnen enkele weken uitspraak in een zaak over uitbreiding van de A15. Daarbij volgt óók een oordeel of de gewraakte afkapgrens na 25 kilometer juridisch houdbaar is. Het onafhankelijke advies dat de Raad van State daarover al opvroeg, plaatst daarbij alvast grote vraagtekens.

Die 25-kilometergrens noemt Vreugdenhil overigens ‘een vloek en een zegen’. “De grens voorkomt nu dat de Veluwe helemaal leeg gekocht wordt”, redeneert hij. Zo ligt Schiphol bijvoorbeeld te ver weg: het vliegveld zal nu niet in Gelderland aankloppen. Dat wordt anders als de afkapgrens komt te vervallen. “Daarom hebben we in Gelderland ook al een motie aangenomen om extern salderen in dat geval stop te zetten. Dan is er reden te meer om een schot tussen ammoniak en stikstofoxiden te zetten.”

‘Dat lek moeten we zo snel mogelijk dichten’

Ook stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) heeft al toegezegd de stikstofhandel in te gaan dammen. Zo werkt het Rijk aan een eerste recht van koop; stikstofruimte moet dan altijd eerst aan de overheid worden aangeboden. Ook nam de Kamer al een motie aan over een schot tussen ammoniak en stikstofoxiden.

“Maar ik moet nog zien wat er precies van terecht komt”, benadrukt Grinwis. “Het kabinet heeft ook te maken met andere departementen, zoals Infrastructuur en Waterstaat, die stikstofruimte willen voor verkeersprojecten. Zolang er schaarste is en we dit aan de markt overlaten, werk je in de hand dat we stikstof van boeren inruilen voor industrie of verkeer, met een forse toename van de uitstoot. Dat lek moeten we echt zo snel mogelijk gaan dichten.”

Lees ook:

Kamer roept kabinet op om stikstof shoppen Schiphol per direct te stoppen

Schiphol functioneert al jaren zonder natuurvergunning. Om die toch te verkrijgen, zou het vliegveld de uitstoot van mogelijk wel honderden boeren moeten opkopen. Daar is Schiphol intussen mee bezig, tot frustratie van milieuclubs én boeren.