CO2-uitstootrechten op de bon, is dat een goed idee voor het klimaat?

Gehecht aan je gehaktballetje, maar niet zo happig op een vliegreis naar Kreta? Prima, dan besteed je de uitstootrechten bij de slager en niet bij de reisorganisatie. Die afweging komt in zicht als consumenten zouden beschikken over een CO₂-budget. Een portemonnee met – gratis – bonnetjes om kooldioxide de lucht in te mogen blazen. Je mag zelf kiezen waarmee, maar: op is op. Koppel je aan de rechten een handelssysteem, dan is uitstoot bij te kopen. Vleesverslinders en veelvliegers gaan dan betalen.

Het klinkt best logisch zo’n systeem, burgers voelen er wel wat voor, blijkt uit vorige week gepubliceerd onderzoek van TNO. Ruim een derde van de mensen vindt het een goed idee. Dat klinkt misschien nog wat mager. Maar als bedrijven tegelijkertijd meer gaan betalen voor hun uitstoot, dan stijgt de steun naar twee derde van de ondervraagden. Dit bevestigt ander onderzoek: mensen willen best hun steentje bijdragen aan het klimaat, als de rekening maar niet onevenredig bij de burger komt te liggen.

‘Eerlijk’ is het toverwoord. Dat geldt ook voor de verdeling van emissierechten tussen mensen. Zo lang rekening wordt gehouden met inkomen, kwetsbare groepen en bijzondere omstandigheden, is er een draagvlak voor zo’n systeem, ziet TNO. Sommigen zien in het toekennen van een CO₂-budget aan burgers een hang naar een almachtige overheid. Zo twitterde directeur Milieudefensie Donald Pols: “De staat, die minutieus persoonlijk gedrag gaat reguleren via een individueel CO₂-budget. Klimaatcrisis als excuus voor een Controlestaat?”

Prikkels op alle vlakken

Dat lijkt een tikje overdreven. De staat gaat niet zeggen wat je met je bonnetjes moet doen. Het is een prikkel om de uitstoot van het eigen huishouden omlaag te brengen en te kiezen voor klimaatvriendelijkere opties. Als de prikkels op alle vlakken in de juiste richting staan afgesteld en bedrijven ook sneller meer CO₂-armere producten en diensten gaan leveren, kan het budget steeds omlaag. Het rechtensysteem werkt dan als middel om de leefstijl en gedrag van mensen te helpen veranderen.

Het pakketje rechten kan niet alleen naar beneden, dat moet ook, het is noodzakelijk. Een vorige week uitgelekt concept-rapport van het klimaatpanel IPCC slaat nog weer harder alarm dan eerdere studies. Het zal pas begin 2022 officieel het licht zien, maar de boodschap die persbureau AFP er al uit kon halen is dat de mensheid al bij een opwarming van meer dan 1,5 graden groot gevaar loopt. Elke fractie van een graad telt, waarschuwen de wetenschappers. Groot risico zijn de ‘omslagpunten’, zoals het smelten van ijskappen, die de leefomstandigheden op de planeet onomkeerbaar veranderen. Niet een nieuw gegeven, het is de groeiende paniek die verontrust.

Wanhoop is het nog net niet, de gevolgen van opwarming zijn nog te temperen. Dan moet het wel snel drastisch anders. “We hebben een radicale transformatie nodig van processen en gedrag op alle niveaus: individuen, gemeenschappen, bedrijven, instellingen en overheid”, aldus het rapport. “We moeten de manier waarop we leven en consumeren volledig herdefiniëren.”

Geen wondermiddel

Eenvoudig zal het niet zijn, die verandering van leefstijl en consumptie. Elk instrument onderzoeken dat daarbij kan helpen, zoals een CO₂-budget, is de moeite waard. Het is vast geen wondermiddel. Wat bijvoorbeeld te denken van mensen met lagere inkomens en daardoor minder uitstoot die hun rechten aan rijkeren verkopen? Prima, want het is gewoon een handelssysteem? Of een perverse uitkomst van een mechanisme uit de koker van economen?

Het is waarschijnlijk het effectiefst zo snel mogelijk een echt hoog prijskaartje aan de uitstoot van broeikasgassen te hangen, voor alles en iedereen. Maar ook dan moet de Staat zich bemoeien met de kwestie hoe we zaken zoals vliegen en vlees eerlijk verdelen.