Akkerbouw
Boeren willen betere natuur, maar vragen perspectief van de overheid
Boeren zeggen graag hun bijdrage te willen leveren aan een schonere aarde en een gezondere natuur. Maar dan moet de overheid wél perspectief bieden, en niet alleen beperkingen opleggen. Dat schrijft een diverse groep boeren en agrarische organisaties in een open brief aan minister van landbouw Henk Staghouwer.
Tientallen jaren is Jan Ham (56) al akkerbouwer. In Nieuw-Vennep, midden in de Haarlemmermeerpolder. “Zo’n beetje de duurste hoek van Nederland”, benadrukt hij. “De druk op de ruimte is enorm. Dat maakt het erg moeilijk om op kostprijs te concurreren op de wereldmarkt.”
Het kostte Ham tijd en leergeld om tot die conclusie te komen. “In de jaren negentig ben ik gaan kijken naar meer toegevoegde waarde. Door aardappelen en uien alvast te wassen en te sorteren.” Het werkte niet. “Ik zat nog steeds in de massale productie en de investering betaalde zich niet terug.” Zijn onderneming ging failliet. Hij zocht – in zijn woorden – ‘een hoog punt op’ om eens naar zijn eigen situatie te kijken. “Toen heb ik me de vraag gesteld: ‘Wat geeft mij hier bestaansrecht?’”
Geen perspectief
Die vraag stelt Ham zich ook in bredere zin. Want de positie van de boer staat onder druk. Economisch, door concurrentie op kostprijs en de daardoor voortdurende schaalvergroting. Maar ook maatschappelijk en ecologisch, met de stikstofcrisis als overduidelijk voorbeeld.
“Het zou helpen als de politiek een perspectief schetst”, vindt hij. “Welke veranderingen zijn er nodig en welke mogelijkheden hebben boeren daarbij? Maar in plaats daarvan ligt er nu een stikstofplan dat vooral grenzen stelt. Grenzen aan stikstofemissies en als dat niet meteen kan, is de volgende stap onteigening.” Het bracht Ham ertoe om samen met tientallen andere boeren en agrarische organisaties een open brief te sturen aan landbouwminister Henk Staghouwer.
Een teken aan de wand: die brief komt niet van de boeren die vooraan staan bij protesten. Maar juist uit het circuit van organisaties die de noodzaak tot verandering en verduurzaming voelen, met de Boerenraad als voornaamste initiatiefnemer. Ook Sjaak van der Tak, voorzitter van de grootste boerenorganisatie LTO, is mede-ondertekenaar. Er is een overheid nodig, schrijven zij, die ‘aanmoedigt in plaats van ontmoedigt’. De brief pleit voor een “‘stimulerend perspectief’ gecombineerd met aandacht voor de mens achter de boer. Die ontbreken in het huidige debat.”
Doelen per gebied
Maar hoe ziet zo’n stimulerend perspectief er dan uit? “Je zal doelen moeten stellen per gebied”, denkt Ham. “Wat is er in een gebied mogelijk aan stikstofemissies? Wat vraagt de omgeving van de landbouw als het gaat om natuurkwaliteit en de bodem?”
Het zijn vragen waar de overheid wel mee bezig is, geeft hij toe. Zo werken provincies aan ‘gebiedsprocessen’, waarbij ze voor 1 juli volgend jaar knopen moeten doorhakken hoe natuur, landbouw en andere functies in de toekomst moeten gaan samenhangen. Ook komt minister Henk Staghouwer (landbouw) volgende week met een ‘perspectiefbrief’, die de toekomstmogelijkheden voor boeren beter in beeld moet brengen.
Van die ontwikkelingen verwachten Ham en zijn mede-ondertekenaars geen wonderen. Het frustreert hen dat er een flinke zak geld klaarligt voor veehouders die willen stoppen, maar dat een duidelijk beeld ontbreekt van hoe boeren gezond de toekomst in kunnen.
“Juist de sociaalpsychologische kant is daarbij van groot belang”, vindt Willem Lageweg, die vanuit de Transitiecoalitie Voedsel bij de brief aan Staghouwer betrokken is. “Als grote bedrijven reorganiseren, komen er loopbaancoaches om dat in goede banen te leiden. Er ontstaan al initiatieven om boeren te helpen, keukentafel voor keukentafel. De overheid zou dat veel meer kunnen versterken.”
Zorgboerderij en zelf oogsten
Het kan boeren helpen bij het proces dat Jan Ham na zijn faillissement met vallen en opstaan zelf doorliep. Hij kwam tot de conclusie dat hij nog bestaansrecht had, daar in de Haarlemmermeer. Maar dan wel op een andere manier. “Met een zorgboerderij bijvoorbeeld. En een zelfoogstconcept: 74 gezinnen uit de omgeving hebben nu een abonnement voor 325 euro per jaar. Daarmee kunnen ze – wanneer ze dat willen – zelf seizoensgroenten van het land halen.”
Maar, benadrukt hij, dat zijn niet de keuzes die elke andere boer ook moet maken. Misschien zijn er boeren die juist met een modern, technologisch en intensief bedrijf de toekomst in willen. Maar of dat kan, waar dat kan en tegen welke randvoorwaarden? Het zijn de antwoorden op dat soort vragen die nog ontbreken.
En dat is wat nu zo frustreert, filosofeert Ham. “We zijn als boeren opgegroeid met de vraag om veel, voordelig en veilig voedsel te produceren. Die vraag verandert nu. Wat de nieuwe vraag is, dat weten we nog niet precies: het kost ook tijd om die te formuleren.” Maar daarbij is wel een overheid nodig die op zijn minst een beetje richting geeft. “Geen stip op de horizon, want er zijn meerdere perspectieven en mogelijkheden. Maar in elk geval wel een horizon.”
Lees ook:
Kabinet gaat boeren die natuur zwaarst belasten versneld uitkopen
Over een ruim een jaar moeten er regionale plannen zijn voor reductie van onder meer stikstofuitstoot. Eerder al hoopt minister Van der Wal boeren die de natuur zwaar belasten uit te kunnen kopen.
