Bijna geen steungeld telt tegelijk als groene investering, zeker in Nederland niet

Precies een jaar geleden klonken de eerste geluiden al: de economie moet na de coronapandemie ‘groen herstellen’. “We kunnen het herstel sturen naar een duurzamer en inclusiever pad”, zei António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties (VN) half maart 2020. “Als deze crisis voorbij is, zal de economie weer opveren. Emissies moeten dat niet doen”, waarschuwde Fatih Birol, directeur van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) eind maart vorig jaar. En Kristalina Georgieva, directeur van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) een maand later: “We moeten alles doen wat in onze macht ligt om een ‘groen herstel’ te bevorderen.”

Een paar maanden na de eerste lockdowns vlogen de miljarden reeds over tafel. Om de eerste nood te lenigen in stilgevallen bedrijven, maar ook al om op langere termijn de economie weer op te bouwen. Doe dat dan wel slim, was direct dus het advies van vele kanten. ‘Build back better’, dat wil zeggen: gebruik de zakken geld om klimaatbestendig en natuurvriendelijk te investeren.

Geen geld in fossiele bedrijven of vervuilende infrastructuur

Stop geen geld in fossiele bedrijven of vervuilende infrastructuur waarvan je weet dat die niet passen bij de afspraken om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en soortenverlies tegen te gaan. In het slechtste geval gooi je daar dan twee keer geld naar toe: om ze in leven te houden tijdens de pandemie en om ze uit te kopen in het kader van klimaat- en natuurbeleid. Help die bedrijvigheid liever om duurzamer te worden en om overtollige werknemers naar schone sectoren te leiden.

Een jaar later maakt Oxford University de balans op. Hoe groen is dat herstel, vragen wetenschappers van de Britse universiteit zich af. Ze zetten er een database voor op onder de naam Economic Recovery Project en stopten er de maatregelen in van vele landen. Hun eigen antwoord op de vraag ‘Are we building back better?’ – tevens de titel van het deze maand gepubliceerde rapport – is: nog niet. Er is slechts een heel licht vleugje groen in de miljardenpakketten te ontwaren.

De onderzoekers keken naar 14.600 miljard dollar aan steungelden, in 2020 aangekondigd in de vijftig grootste economieën van de wereld. Daarvan is maar 2,5 procent, ofwel 368 miljard dollar, te bestempelen als groene investeringen, ofwel uitgaven die helpen om de klimaatdoelen te bereiken die zijn afgesproken in het akkoord van Parijs. Nu valt nog onderscheid te maken in steun voor de korte en voor de lange termijn. De korte zal vooral bestaan uit noodgeld – hoewel ook daar groene voorwaarden aan te stellen zijn. Maar met een blik op alleen het pakket voor de lange termijn, bedoeld om de economie weer aan te zwengelen, is het beeld ook niet echt donkergroen. Dat deel bedraagt zo’n 1900 miljard dollar, minder dan een vijfde daarvan (341 miljard, 18 procent) kan de Parijs-toets doorstaan.

Natuuroplossingen

Van dat bedrag gaat ongeveer 66 miljard dollar naar investeringen in hernieuwbare energie, 29 miljard naar onderzoek en ontwikkeling voor schone energie en ruim 35 miljard naar het vergroenen van gebouwen. Investeringen in projecten die met natuur te maken hebben, komen er bekaaid af, volgens de onderzoekers. Daar is slechts 56 miljard dollar voor gereserveerd, terwijl ‘natuuroplossingen’ zoals bossen, landbescherming en bodemherstel vele vliegen in één klap kunnen slaan: goed voor zowel klimaat als biodiversiteit en bovendien ‘schepklaar’. Oftewel, die kunnen snel banen opleveren.

Die relatief kleine bedragen op een totaal van 14.600 miljard dollar, laten volgens het rapport zien dat nog vele kansen worden gemist door overheden die de portemonnee trekken. Het kost regeringen grote moeite voorbij de pijn van vandaag te kijken. Terwijl nu het moment is. De rente is laag, de overheidsbugdetten zijn enorm opgerekt. Het is niet gezegd dat het over een paar jaar nog net zo gemakkelijk is om geld aan te trekken.

Sommige landen lukt het wel om de beloftes van groen herstel enigszins waar te maken. Denemarken, Finland, Frankrijk, Duitsland en Polen halen de hoogste scores, met daar achter Spanje en Zuid-Korea. Nederland bungelt helemaal onderaan in de groep landen met nauwelijks groene investeringen in het kader van de coronagelden tot nog toe, samen met onder meer Mexico, Portugal, Argentinië en Zuid-Afrika. Nederland is volgens het rapport beland in het vakje: gemiste kansen. (Zie ook hiernaast.)

Polen is een opmerkelijke in het groene rijtje. Hoewel de Poolse regering een kolenbedrijf met noodgeld overeind houdt, investeert ze ook in elektrisch vervoer, zoals schoolbussen, taxi’s en busjes en in zonnepanelen en isolatie van huizen. Denemarken bijvoorbeeld steekt geld in het duurzaam renoveren van sociale woningbouw en het vervangen van ramen en oliekachels, maatregelen gericht op de lage inkomensgroepen.

De database van de Oxford University dient zo niet alleen om de stand van zaken omtrent groen herstel op te maken, maar ook als lijst met ideeën waar landen uit kunnen putten om de economie in de groene richting aan te zwengelen.

Broeikasgassen

Dat is wel nodig, stellen onderzoekers deze maand in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Climate Change, want de uitstoot van broeikasgassen veert alweer op na de coronadip. In 2020 zakte die met een ongeëvenaarde 7 procent wereldwijd. De eerste cijfers van december 2020 wijzen er echter op dat die daling alweer deels teniet is gedaan.

Ook deze wetenschappers concluderen: de meeste herstelplannen die er nu liggen zijn nogal tegenstrijdig met de klimaatbeloftes die landen hebben gedaan. Veel landen hebben die doelen het laatste jaar juist aangescherpt en willen sneller klimaatneutraal worden.

Maar om dat te bereiken, moeten de uitstoot na covid tien keer zo hard omlaag als in de periode 2016-2019, volgens de publicatie. Daarvoor is het niet alleen nodig meer groen te investeren maar ook de fossiele infrastructuur grondig te verkleinen. Als dat lukt, spiegelen de onderzoekers voor, dan kan 2021 een nieuwe fase inluiden voor het tegengaan van klimaatverandering.

‘Waar wachten we op?’

Nederland scoort slecht in het onderzoek naar groene herstelgelden van de Universiteit van Oxford. Nederland staat op de tiende plaats, wat betreft de grootte van het coronasteunpakket. Veel daarvan is belastingkorting voor bedrijven en individuen, bijna niets is als ‘groen’ te bestempelen, stellen de onderzoekers. Milieu-organisatie Natuur en Milieu stuurde al in april 2020, tegelijk met de wereldwijde oproepen ‘to build back better’ een pakket concrete voorstellen naar het kabinet om de economie weer groen leven in te blazen en volgt de vorderingen sindsdien op de voet. Maar er is weinig waar te nemen, constateert directeur Marjolein Demmers van Natuur en Milieu. “Ik snap waarom we er niet goed op staan. Er is wel interesse geweest voor onze voorstellen, maar ik zie er nog weinig van terug. We krijgen steeds te horen: er is het Groeifonds. Dat is wel enigszins groen neergezet, maar dat moet nog helemaal van de grond komen. Dat gaat nog even duren voordat via die weg daadwerkelijk geïnvesteerd wordt.”

Demmers mist een strategie, keuzes zijn er nog niet gemaakt. “Ik snap dat je eerst pleisters moet plakken. Je kunt het bloeden blijven stoppen, maar op een gegeven moment moet je ook kijken hoe de patiënt erbij ligt, of die toekomst heeft. Je kunt miljarden in KLM steken, maar je kunt er ook voor kiezen om Tata Steel te vergroenen, om maar een voorbeeld te noemen, en daar de banen te behouden. Dan heb je iets toekomstbestendigs en zet je grote stappen voor het klimaat. Andere landen maken die keuzes al wel en laten zien dat je nu al herstelgeld groen kunt inzetten. Duitsland bijvoorbeeld, gaat veel investeren in infrastructuur voor waterstof.”

Met de formatie voor een nieuw kabinet, die nog maar net op gang is gekomen, is het nog maar de vraag of het er beter op wordt, vreest Demmers. “Snelheid is vereist. Een nieuw kabinet hoeft niet eerst de visie op groen herstel te ontwikkelen want er liggen al een heleboel visies en plannen, daar kunnen we zo op inhaken. Zoals de industrievisie voor een innovatieve en schone industrie, de kringlooplandbouw, we hebben circulaire doelstellingen en een klimaatakkoord. Materiaal genoeg voor groen herstel. Maar Nederland is kennelijk nog niet in staat die visies te vertalen in snelle concrete besluiten. Nu is het nieuwe kabinet aan zet.”

Lees ook:

Coronadip in uitstoot CO2 is verwaarloosbaar, wereld stevent af op 3 graden warmer

De klimaatboodschap van VN-organisatie Unep is uiterst zorgelijk. Landen doen onvoldoende om gevaarlijke opwarming tegen te gaan, ook in de herstelplannen voor de economie na Covid.