Europa is niet alleen voor olie en gas afhankelijk van andere landen. Zonnepanelen komen vooral uit China en dat maakt Europa kwetsbaar. Tijd voor een eigen industrie? In Weert opent het Nederlandse bedrijf Solarge alvast een grote fabriek voor lichtgewicht zonnepanelen.
Dat veel weilanden vol zonnepanelen staan, komt mede doordat veel daken van bedrijfsgebouwen niet sterk genoeg zijn voor zonnepanelen. Of doordat de panelen te zwaar zijn voor die daken, het is net hoe je het bekijkt. Het Nederlandse bedrijf Solarge biedt daarvoor een oplossing: het heeft een paneel ontwikkeld dat niet van glas en aluminium maar van doorschijnend kunststof is gemaakt. Ze zijn de helft lichter dan een standaard paneel, namelijk vijf kilo per vierkante meter. Je tilt ze zo op.
Mede-oprichter Huib van den Heuvel hoopt dat alle daken van commercieel vastgoed ermee vol komen te liggen, want op die manier valt enorm veel energie op te wekken. Om dat doel te bereiken is een grotere fabriek nodig dan het bedrijf nu in Eindhoven heeft. En die komt er ook. Laatst maakte Solarge bekend dat het genoeg geld heeft opgehaald bij investeerders voor een nieuwe productielijn in Weert.
“Daar kunnen we grootschalig gaan produceren”, zegt Van den Heuvel. “Vanaf januari rolt er elke negentig seconden een paneel van tweeënhalf vierkante meter van de lijn. In de tweede fase van de ontwikkeling van de fabriek is dat elke dertig seconden. Zo groeien we van 100.000 zonnepanelen per jaar in 2023 naar ruim 600.000 stuks in 2025.”
Er zijn nog wat meer Nederlandse producenten van zonnepanelen, zoals Energyra uit Westknollendam en Exasun uit Den Haag. Maar omdat de Nederlandse industrie voor zonnepanelen klein is, is zo’n nieuwe fabriek toch opzienbarend. Tegelijkertijd gelooft Van den Heuvel in een wederopstanding van de Europese industrie voor zonne-energie.
China produceert grootschalig en goedkoop, maar niet erg schoon
Het merendeel van de zonnepanelen die in Nederland, in Europa of in de wereld worden gebruikt, komt uit China. Met behulp van staatssteun, zoals subsidies en goedkope energie, heeft China in vijftien jaar tijd een industrie opgetuigd die grootschalig en goedkoop produceert.
Die Chinese panelen zijn niet de schoonste. Het kost veel energie om zonnepanelen te maken, want de belangrijkste grondstof, silicium, moet extreem en langdurig worden verhit. En ook glasmakers hebben hoge temperaturen nodig. In China worden daar vaak steenkolen voor gestookt. Het internationale transport komt daar nog bij. De CO2 die de Nederlandse gebruikers van zonnepanelen uitsparen, wordt zo deels naar elders verplaatst.
De panelen van Solarge hebben een CO2-voetafdruk die 25 procent kleiner is, zegt Van den Heuvel. Het kunststof, dat samen met leverancier Sabic is ontwikkeld, wordt nu nog gemaakt van aardolie. Maar op termijn gebruikt Solarge een bioplastic dat volledig te recyclen is, en dan daalt de CO2-uitstoot van het paneel opgeteld met 80 procent.
Innoveren is cruciaal voor wie wil concurreren met China, zegt Van den Heuvel. “Als je iets in Europa wil opzetten, moet je zorgen dat je afwijkt van de standaard. Anders ben je kansloos. Als klanten het verschil niet zien, gaan ze voor de goedkoopste oplossing.” De afgelopen jaren heeft Solarge zich kunnen redden met hulp van investeerders, leningen en innovatiesubsidies. In de afgelopen vier jaar is er 4,5 miljoen euro gestoken in het bedrijf. De nieuwe fabriek kost 10 miljoen euro.
Europa ziet nu het probleem van de Chinese marktmacht
Solarge leek tegen de stroom in te gaan. Europa vond het jarenlang niet zo erg om afhankelijk te zijn van China. Globalisering betekende dat elk land doet waar het goed in is, en voor China was dat goedkope zonnepanelen maken en verkopen.
Maar Europa is gaan inzien dat afhankelijkheid kwetsbaar kan maken. Tijdens de coronapandemie bleek al dat fabrieken in Europa kunnen stilvallen door een gebrek aan onderdelen uit China. Ook is containertransport erg duur geworden, een enkele reis Shanghai-Rotterdam kost voor een standaard container ruim 10.000 euro. Door de oorlog in Oekraïne is verder gebleken hoe riskant de afhankelijkheid op de energiemarkt is.
Dat laatste geldt niet alleen voor olie en gas, maar ook voor zonnepanelen, die steeds belangrijker worden in het Europese beleid om schone energie op te wekken. In 2020 werd in de Europese Unie 5 procent van alle elektriciteit opgewekt met zonnekracht en dat percentage moet in tien jaar verdrievoudigen.
De EU moet daarom zijn “weerbaarheid” op deze markt vergroten, schrijft een werkgroep van de Europese Commissie in een onderzoek naar de strategische afhankelijkheid van Europa. Naar verwachting komt Brussel volgende week met plannen om de Europese industrie voor zonne-energie te stimuleren.
Wat als China de panelen liever zelf houdt?
Van de tien grootste fabrikanten van zonnepanelen kwamen er vorig jaar zeven uit China, één uit Zuid-Korea, één uit Canada en één uit de Verenigde Staten. Europese producenten hebben op de wereldmarkt een aandeel van twee of drie procent.
In een energiecrisis kan China opeens zeggen dat het de zonnepanelen liever zelf houdt, waarschuwt de werkgroep. Door ontregelingen in het transport of door fabriekssluitingen in China bleef de Europese invoer van zonnepanelen vorig jaar al achter. Daardoor is 20 tot 25 procent van de geplande zonne-energieprojecten in de EU uitgesteld of geheel geannuleerd. Inmiddels is invoer uit China flink aangetrokken (zie kader).
Maar corona zorgt in China opnieuw voor problemen, zoals in Shanghai. “In China worden meer dan genoeg zonnepanelen geproduceerd. Er is een grote overcapaciteit en die is er altijd al geweest. De kwestie is eerder: hoe krijg je de panelen China uit nu de havens weer dicht zijn door het strenge coronabeleid”, zegt Alex Monk, een Britse energie-specialist bij beleggingsbedrijf Schroders op de Zuidas in Amsterdam.
Heel onhandig die verstoringen. Maar voor Monk is duurzaamheid het belangrijkste argument om een eigen Europese industrie te gaan opbouwen. “Het is natuurlijk niet goed als je accu’s of zonnepanelen produceert in een zeer CO2-intensief proces. In feite verplaats je de uitstoot dan naar de fabriek. We weten hoe we zonnepanelen en accu’s moeten maken. De vraag is of we ze voortaan schoner kunnen gaan produceren. Ook in openbare aanbestedingen moeten Europese overheden daar meer aandacht aan besteden.”
70 procent van eigen makelij
Als het aan de European Solar Manufacturing Council (ESMC) ligt maakt Europa straks 70 procent van alle zonnepanelen die het installeert. Daar moet het binnen drie tot vijf jaar naar toe, zegt secretaris-generaal Johan Lindahl van deze belangenorganisatie voor maakbedrijven in de Europese zonne-industrie.
ESMC heeft een wensenlijstje ingeleverd in Brussel. Het zou de industrie helpen als de overheid garant staat voor leningen. Zodat het risico voor de investeerders daalt en de rente omlaag gaat voor bedrijven die nieuwe fabrieken willen beginnen.
Verder zou het helpen als Europa vervuilende producten van buiten de EU een heffing oplegt, een CO2-belasting. Daarvoor wordt het zogenoemde carbon border adjustment mechanism ontwikkeld, al is onduidelijk hoe en wanneer dat er komt. Die belasting zou Europese producenten helpen tegen concurrentie uit China. Ook zouden de schonere Chinese fabrieken een betere kans hebben ten opzichte van de vervuilende concurrenten uit eigen land, zegt energiespecialist Monk daarover.
Lindahl: “China heeft jarenlang de eigen maakindustrie ondersteund. We zien de Verenigde Staten dezelfde kant opgaan met lucratieve belastingvoordelen. India is met invoerbelastingen gekomen. En Europa worstelt. Want er zijn afspraken, we kunnen niet zomaar een industrie subsidiëren.”
Tijdens de pandemie heeft Brussel daadkrachtig gereageerd, zegt Lindahl. “Het lukte om snel met een steunfonds te komen om landen te helpen. Hopelijk kunnen we iets soortgelijks doen in de energiecrisis.”
Chinese export naar Europa verdubbelt dit jaar
De Europese invoer van zonnepanelen uit China is in het eerste kwartaal van dit jaar hard gegroeid. Europa was altijd al de belangrijkste afnemer van China, maar nu zorgen de hoge energieprijzen en de oorlog in Oekraïne ervoor dat de verduurzaming van het energiesysteem nog sneller gaat, meldt onderzoeksbureau PV Infolink.
De marktonderzoekers meten de export niet in dollars maar in capaciteit. De zonnepanelen die China in januari, februari en maart exporteerde, hadden een totale capaciteit van 37 Gigawatt (GW). Dat is 112 procent meer dan hetzelfde kwartaal een jaar eerder.
Van al die panelen ging er voor 16,7 GW naar Europa en dat is anderhalf keer zoveel als een jaar eerder. De prijsstijgingen als gevolg van de toegenomen vraag nemen klanten voor lief, zegt PV Infolink.
De hardste groeier is India, dat in het eerste kwartaal voor 8 GW aan zonnepanelen importeerde uit China - vier keer zoveel als een jaar eerder. Dat komt vooral doordat India sinds april hoge douanebelastingen rekent, namelijk 25 procent op zonnecellen en 40 procent op zonnepanelen uit het buitenland. Inkopers kochten daarom nog snel extra voorraad in. Met de invoerheffingen wil India de eigen industrie beschermen.
Brazilië is de grootste importeur van de Amerika’s. In de Verenigde Staten hebben Chinese producenten het moeilijker, vanwege de maatregelen die er zijn genomen tegen zonnepanelen die gelinkt zijn aan dwangarbeid door de Oeigoerse minderheid.
De kennis is er, nu nog de fabrieken
Is die steun wel zo nodig, als bedrijven zoals Solarge het zonder steun uit Brussel redden? Lindahl: “In onze database staan driehonderd bedrijven verspreid over allerlei Europese landen die actief zijn in deze productieketen. De kennis is er wel. Maar waar het aan ontbreekt is grootschalige productie.”
Lindahl wijst ook op het belang van innovaties in de concurrentie met China. “Chinese bedrijven willen hun investeringen terugverdienen voordat ze overstappen naar nieuwe technologie, naar panelen die nog efficiënter zijn. Dat geeft Europa de kans om ertussen te komen.”
Ook met een eigen industrie zou Europa overigens afhankelijk blijven van landen zoals China voor de invoer van grondstoffen, staat in het Europese rapport over afhankelijkheid. Een exotisch klinkende grondstof als Boron, die wordt gebruikt als anti-reflectie-coating op het paneel, wordt bijvoorbeeld volledig geïmporteerd. Dat geldt ook voor fosfor, zilver, tellurium en tal van andere benodigde materialen.
Solarge gebruikt in de kunststof panelen voorlopig zonnecellen uit China. “Maar we zijn hard bezig om daar Europese leveranciers voor te vinden”, zegt Van den Heuvel. “Die heb je bijvoorbeeld in Noorwegen, waar de energiemix veel schoner is. Daarmee kunnen we de CO2-voetafdruk van het paneel nog verder verlagen.”
Nu moeten eerst de machines voor de fabriek arriveren. Die zijn in Spanje, Duitsland en Nederland besteld. En o jee, machinebouwers wereldwijd hebben een tekort aan chips. “Het is dus spannend of we echt in januari kunnen beginnen”, zegt Van den Heuvel. Mogelijk wordt dat iets later. Maar als de fabriek eenmaal draait? “De afgelopen jaren is een stuwmeer aan projecten blijven liggen, en die markt gaan wij bedienen.”
Lees ook:
Hoe moeten EU-landen verder zonder olie, gas en kolen uit Rusland?
De Europese Commissie wil snel af van Russische steenkolen, olie en aardgas. Maar hoe houden EU-landen hun energievoorziening stabiel, als Poetins fossiele energie in de ban gaat? De opties op een rijtje.
