Bij landbouwgif moet overheid voortaan kijken naar gevolgen voor de natuur

Omwonenden van de lelievelden in het Drentse Westerveld zijn opgetogen over de uitspraak van de rechtbank Noord-Nederland, vorige week, dat in de nabijheid van Natura 2000-gebieden een vergunning nodig is voor drainage, beregening en het gebruik van de gifspuit. Die uitspraak kan grote gevolgen hebben voor het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw.

De rechtszaak was aangespannen door de plaatselijke afdeling van Milieudefensie. Die had de provincie Drenthe in 2018 gevraagd de voorbereiding van bollenteelt in de directe omgeving van natuurgebied het Holtingerveld tegen te houden, omdat het kweken van lelies gepaard gaat met het onttrekken van grondwater voor drainage en beregening en met excessief gebruik van insecticiden en schimmelbestrijders als gewasbeschermingsmiddelen. Omdat de provincie optreden niet nodig vond, stapte Milieudefensie naar de rechtbank.

De rechters hebben nu vastgesteld dat de provincie de bollenkweker niet had mogen toestaan nieuwe hectares in gebruik te nemen zonder vergunning volgens de Wet natuurbescherming. Daarbij benadrukt de rechtbank dat de overheid zo’n vergunning niet mag verlenen als er significante gevolgen kunnen zijn voor het beschermde Natura 2000-gebied.

Uitspraak past in een trend

Dit doet denken aan uitspraken in de stikstofkwestie, waarbij een vergunning alleen mag worden verleend als de stikstofneerslag niet toeneemt en de natuur niet verslechtert. De uitspraak past in de trend dat rechters de overheid op de vingers tikken als die onvoldoende aandacht geeft aan de wettelijk vastgelegde bescherming van de natuur.

Alleen toetsen of een bestrijdingsmiddel is toegelaten voor gebruik is daarvoor niet voldoende, blijkt uit het vonnis. Voor Kees Bastmeijer, hoogleraar natuurbeschermingsrecht aan de Universiteit Tilburg, zit hierin de belangrijkste betekenis van de uitspraak. De algemene notie is dat een bestrijdingsmiddel veilig is als het is toegelaten door het College voor de Toelating Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB). De rechtbank zegt echter dat ook naar effecten op Natura 2000-gebieden moet worden gekeken.

Volgens Bastmeijer sluit de rechtbank hiermee goed aan bij de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie. “Het Natura 2000-regime vereist maatwerk: gebruik van bestrijdingsmiddelen vereist een vergunning wanneer er effecten zouden kunnen zijn voor de doelstellingen van een Natura 2000-gebied", legt hij uit. “Daarbij moet bovendien het voorzorgbeginsel worden toegepast: bij ‘redelijke wetenschappelijke twijfel’ over zulke effecten moet de vergunning worden geweigerd.”

Stapeling van pesticiden

Die effecten kunnen ook het gevolg zijn van het gebruik van meerdere bestrijdingsmiddelen op hetzelfde perceel of hetzelfde middel op meerdere plaatsen, de zogenoemde stapeling van pesticiden. De provincie beriep zich erop dat het RIVM in zijn Onderzoek Bestrijdingsmiddelen en Omwonenden uitgaat van een maximaal bereik van de gifspuit van 250 meter. Maar dat uitgangspunt is niet ingegeven door wetenschappelijke inzichten, stelt de rechtbank.

Westerveld kent twee actiegroepen van omwonenden, Bollenboos en Meten=Weten, die al langere tijd protesteren tegen het gebruik van pesticiden in de lelieteelt. Het gif is doorgedrongen tot in Drentse natuurgebieden, zo bleek vorig jaar uit onderzoek in opdracht van Meten=Weten en Natuurmonumenten. Resten werden ook gevonden in groenten uit moestuintjes en in babyluiers.

Milieudefensie gaat ervan uit dat de uitspraak gevolgen heeft voor het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de hele landbouw. Bij uitbreiding of verandering van teelt in de buurt van een Natura 2000-gebied moet een nieuwe vergunning worden aangevraagd. De aanvrager moet dan duidelijk maken dat wat hij gaat doen met zekerheid geen effecten zal hebben op de doelstellingen van de nabijgelegen beschermde natuur.

Dit zou onder andere kunnen gelden voor intensieve teelten als aardappelen en bieten. Pootaardappelen, die vanuit Nederland de hele wereld over gaan, moeten bijvoorbeeld steriel worden geleverd, daar mag geen ziekte of insect in zitten. Volgens Pesticide Action Netwerk Nederland worden ze daarom zwaar bespoten.

Lees ook:

Hoe landbouwgif het hart van natuurgebieden bereikt

In acht Drentse natuurgebieden zitten bestrijdingsmiddelen in planten en in mest van schapen en runderen. Natuurorganisaties zijn geschokt. Ze pleiten voor een nationaal onderzoek.

Bewoners Westerveld boos over proefproject duurzame bollenteelt. ‘Er wordt gewoon doorgespoten’

Bewoners van het Drentse Westerveld zijn boos. Ze zijn niet betrokken bij een proefproject voor duurzame bollenteelt. Kan niet anders, zegt de gedeputeerde. De situatie is inmiddels zwaar gepolariseerd en het project moet nog beginnen.

Door onduidelijkheid over vergunningen en regels, neemt de uitstoot van stikstof mogelijk juist toe

Natuurorganisaties proberen bij de rechter aan te tonen dat de stikstofregels nog steeds de natuur schaden en dus in strijd zijn met het Europees recht.