Machines kunnen broeikasgas uit de lucht zuigen en ‘permanent’ opslaan. Die markt staat in de kinderschoenen, maar dit is wel nodig voor de klimaatdoelen. Een groep grote bedrijven gooit er een berg geld tegenaan.
Toen kledingbedrijf H&M en bank JPMorgan deze maand aankondigden om tientallen miljoenen te steken in het uit de lucht halen van CO2, was dat niet voor de grootschalige aanplant van bomen. De twee bedrijven voegden zich bij een groep Amerikaanse techbedrijven, die samen inmiddels ruim een miljard dollar hebben toegezegd om CO2 permanent uit de lucht te halen. Bijvoorbeeld met machines die CO2 met een soort spons uit de lucht zuigen en omvormen tot gesteente, of door het op te slaan in lege gasvelden.
Een verrassende zet, vanwege een groot nadeel. Dit soort technologieën staat namelijk nog in de kinderschoenen. Wereldwijd zijn er slechts enkele bedrijfjes die permanente CO2-compensatie aanbieden. De kostprijs is nu nog zo’n vijftig keer hoger dan de aanplant van bossen, waardoor vrijwel niemand dit doet.
Groenwassen
Toch is de toezegging van een miljard voor een futuristische techniek geen groenwaszet van grote bedrijven, denken Nederlandse deskundigen. Die zijn juist enthousiast over de zet van onder meer Meta, het bedrijf achter Facebook, Alphabet, het moederbedrijf van Google, consultant McKinsey en nu dus ook H&M. “Dit is echt een nobel streven”, zegt TU Delft-hoogleraar Earl Goetheer. Mijndert van der Spek, universitair hoofddocent aan de Heriot-Watt Universiteit in Edinburgh, vindt het “fantastisch” wat de bedrijven doen.
Dat zit zo. Om de klimaatdoelen van Parijs te halen, en in 2050 netto geen broeikasgassen meer uit te stoten, moet de mensheid (en dus ook grote bedrijven) in de eerste plaats uitstoot drastisch verminderen. Maar dat is niet genoeg, doordat de wereld ook in 2050 nog wat broeikasgassen zal uitstoten.
Er zijn dus allerlei manieren nodig om CO2 uit de lucht halen en vast te leggen, stelt het klimaatwetenschappelijke panel IPCC. Bomen doen dat, maar hebben niet voldoende capaciteit voor de wereldwijde uitstoot, en daarnaast zijn bossen risicovol, omdat ze bijvoorbeeld in brand kunnen vliegen en al het broeikasgas dan weer terug de lucht in komt.
“Tot 2050 hebben we daarom direct air capture-technieken voor permanente opslag nodig”, legt Van der Spek uit. “En na 2050 om onze atmosfeer weer schoon te maken, en overtollige CO2 weg te halen.”
Net zoals zonne-energie dertig jaar geleden nauwelijks van de grond kwam, zo hebben ook bedrijven in de CO2-afvangst uit de lucht het nu moeilijk. Start-ups moeten door een ‘valley of death.’ Ze moeten opschalen om betaalbaar te worden. Daarvoor zijn investeerders nodig, maar die willen garantie op hun investering. En hoe weet je of een bedrijf van de grond gaat komen als er nog geen markt voor het product is – nog geen markt voor sciencefictionachtige carbon credits?
Dat probleem wil Frontier oplossen. Frontier is het initiatief dat vorig jaar is gelanceerd vanuit enkele Amerikaanse bedrijven, waaronder kartrekker Stripe, een online betalingsprovider. “Ons doel is om de technieken van de grond krijgen die de wereld nodig heeft om haar klimaatdoelen te halen”, zegt Hannah Bebbington, strategiechef bij Frontier.
Ze legt uit dat op dit moment wereldwijd nog slechts zo’n tienduizend ton CO2 ‘permanent’ is verwijderd, dat wil zeggen via technieken die verzekeren dat het broeikasgas minstens duizend jaar opgeslagen blijft. Wereldwijd loopt op dit moment ClimeWorks voorop, dat met machines CO2 uit de lucht zuigt en opslaat in de bodem van IJsland. “Wat nu tienduizend ton is, moet volgens het IPCC in 2050 vijf tot tien miljard ton per jaar zijn. Er is gigantische opschaling nodig, in relatief korte tijd.”
Niet investeren, maar kopen
Bij het maken van eigen klimaatplannen in 2019 besloot Stripe als experiment één miljoen dollar toe te zeggen als toekomstige klant voor CO2-afvangst. Start-ups kregen meer vertrouwen van investeerders, waarna een sneeuwbaleffect ontstond. Stripe verhoogde het bedrag naar 15 miljoen. En vorig jaar lanceerde het met andere bedrijven Frontier. Dat initiatief verzamelt start-ups wier technologie permanent CO2 vastlegt zonder bosland te gebruiken en die relatief goedkoop op te schalen is tot het uiteindelijk betaalbaar wordt. Op dit moment doen vijftien CO2-afvangstbedrijfjes mee, met name in Amerika, en ligt er dus een miljard klaar.
Die miljard is geen investering in CO2-bedrijfjes, verduidelijkt Bebbington. Het is een ‘advance market commitment’, een mechanisme dat is afgekeken uit de medische wereld, waarin bedrijven in feite zeggen dat ze beloven om in de toekomst een product af te nemen. Eerder hielpen zulke toezeggingen bij de ontwikkeling van vaccins. Dit klinkt misschien zwakker dan een investering, maar is het volgens Goetheer niet. “Het is cruciaal om te weten dat je klanten hebt, die je product hoe dan ook gaan kopen.” Zo’n toezegging is misschien zelfs gunstiger dan een investering, aangezien investeerders meestal ‘een deel van de koek’ willen.
Nederlandse start-ups
Ook Nederland kent start-ups die CO2 uit de lucht willen zuigen. Zoals Carbyon uit Eindhoven, vorig jaar één van de vijftien bedrijven die prijzengeld van Elon Musk wonnen als veelbelovende bedrijven in dit veld. Volgens oprichter Hans de Neve wordt zijn machine ‘vele malen efficiënter’ dan die van Climeworks, doordat zij een ander materiaal als spons gebruikt. Hij legt uit dat zijn sector ernaar streeft om CO2 uit de lucht te halen voor honderd dollar per ton. Nu is het eerder het tienvoudige, maar pas dan wordt het aantrekkelijk voor kopers. “Lange tijd werd gedacht dat die honderd dollar onmogelijk was, maar het blijkt nu een kwestie van tijd te zijn.”
Carbyon zit niet bij de bedrijven die aanspraak maakt op de één miljard van Frontier. Het Nederlandse bedrijf wil zijn machines namelijk verkopen, in plaats van zelf broeikasgas te gaan zuigen. De Neve noemt de miljard voor zijn prille sector ‘belangrijk’, en tegelijkertijd vindt hij het opmerkelijk dat de grootste steun uit het bedrijfsleven komt.
Juist Nederlandse en Europese overheden moeten volgens hem deze technieken stimuleren. “De wereld heeft dit nodig. Er zijn wel wat subsidies, maar dat het geen speerpunt is in beleid, vind ik opmerkelijk.” De Neve ziet dat overheden afwachtend zijn, waarschijnlijk tot de magische prijs van ‘honderd euro per ton’ bereikt is. “Maar dat is een kip- en ei verhaal, want zonder steun kan je nooit de ontwikkeling versnellen.”
Ook Van der Spek vindt dat Nederland en Europa meer moeten doen. Direct air capture heeft volgens hem dezelfde soort impulsen en subsidies nodig als zonnepanelen en windmolens eerder kregen, en die waterstof nu krijgt. “Zonder overheden waren zonnepanelen nooit zo snel opgeschaald en goedkoper geworden, waardoor iedereen ze nu heeft.” Klimaatminister Rob Jetten heeft eerder aangegeven dat hij voor ‘negatieve emissies’ nauwelijks een rol ziet in het halen van de klimaatdoelen van 2030, maar Van der Spek waarschuwt dat de overheid zich niet moet blindstaren op de komende acht jaar, en ook werk moet maken van langetermijndoelen.
In de nieuwe, aanvullende klimaatmaatregelen die Jetten vorige week aankondigde om de doelen voor 2030 te halen, spelen ‘negatieve emissies’ wel een kleine rol, op instigatie van CDA-kamerlid Henri Bontenbal. Vooral door het afvangen van CO2 bij het verbranden van biomassa voor elektriciteit, maar ook met ‘andere technieken.’
‘Veel geld voor een markt die nog niet bestaat’
Slaat die één miljard van bedrijven dan wel een deuk in een pakje boter? “Het is veel geld als je bedenkt dat de markt nog niet bestaat”, denkt Goetheer. “Maar weinig geld als je kijkt naar de ernst van het klimaatprobleem.”
En zijn bedrijven als H&M, Meta en JPMorgan op hun blauwe ogen te vertrouwen dat ze dit oprecht uit goede bedoelingen doen? “Voor een deel doen ze dit vast ook voor een groen imago”, denkt Goetheer. Hij benadrukt wel dat deze groep bedrijven niet extreem vervuilend is als het om broeikasgassen gaat, vergeleken met bijvoorbeeld olie- en gasbedrijven. Voor een bank als JPMorgan is het ook interessant om een nieuwe financiële markt te ontdekken. De handel voor ‘gegarandeerde CO2-compensatie’ kan in de toekomst ‘een geweldige business’ opleveren.
Ook Van der Spek, die weleens als onafhankelijk adviseur voor Frontier aanvragen heeft beoordeeld, gelooft in de goedwillendheid van de mensen achter het initiatief. “Ze zijn superambitieus. Op dit moment zijn zij het verbindingspunt tussen bedrijfjes, technieken en onderzoek in dit veld.” Van der Spek zegt dat je lang kan gissen naar de motieven van grote bedrijven om tien of honderd miljoen toe te zeggen. “Maar eigenlijk doet dat er niet eens echt toe. Het gaat om het effect.”
Uitstoot vermijden blijft het beste
Wel plaatsen hij en Goetheer één grote waarschuwing bij alle lof. Het afzuigen van CO2 zal altijd veel energie, geld en moeite blijven kosten. Goetheer: “Elke kilo aan CO2-uitstoot die je kan vermijden, is tien keer beter dan een kilo die je in de toekomst moet opzuigen.” Zie deze techniek dus niet als tijdmachine, als klok die je kan terugdraaien, en al helemaal niet als vrijbrief om nu vervuiling de lucht in te blijven jagen. “We moeten oppassen en niet gaan zeggen: onze kinderen lossen het klimaatprobleem wel op.”
Frontier wil de komende jaren zijn ‘portfolio’ van start-ups uitbreiden, en hoopt op meer aanmeldingen, “ook van Nederlandse bedrijfjes.” Ook hoopt het dat meerdere bedrijven zich aansluiten als toekomstige kopers, waaronder die uit sectoren met een grote voetafdruk.
Eigenlijk is het ook opmerkelijk, zegt Goetheer, dat nu techbedrijven en kledingbedrijven inzetten op machines die CO2 uit de lucht halen. Terwijl het opzuigen van broeikasgas in de toekomst juist nodig is voor sectoren die hun uitstoot moeilijk kunnen terugbrengen, zoals het verkeer en de luchtvaart. “Het zou logischer zijn dat KLM hieraan meedoet dan H&M.” De aanmoediging ligt er, ook vanuit H&M, dat als eerste Europese bedrijf bij Frontier zegt ook andere bedrijven ‘te willen inspireren.’
Lees ook:
Techniek om CO2 uit zeewater te halen blijft voorlopig toekomstmuziek
Verbluffend simpel, noemt hoogleraar Earl Goetheer een nieuwe Amerikaanse techniek om CO2 uit zeewater ‘te trekken’. Maar zonder het terugdringen van uitstoot blijft dit ‘dweilen met de kraan open’, waarschuwen klimaatwetenschappers.
Geknutsel aan de natuur verdeelt de wetenschap
Moet de Nederlandse overheid geld steken in onderzoek naar controversiële manieren om klimaatverandering tegen te gaan, zoals het terugkaatsen van zonlicht? De wetenschap is verdeeld.
