Bacteriën, bijen en bloed: Design met de techniek van de natuur

Buiten klinken de toeters van tractoren met protesterende boeren erop. Binnen in museum de Fundatie in Zwolle, honderd meter verderop, is een nieuwe toekomst voor de boeren te zien. Een tentoonstelling over wat er allemaal mogelijk is met natuurlijke materialen als hennep, vlas, algen, zeewier, paddenstoelenwortels en nog veel meer. Die boeren zijn van harte welkom in het museum, sterker nog: de samenstellers van de expositie bedachten lang voor de acties al om verschillende groepen actief uit te nodigen en avonden mee te beleggen. Behalve boeren ook bouwers, beleidsmakers, burgers en scholen.

“Als je tegen een boer zegt: jij moet stoppen, jij zit fout, dan is dat heel moeilijk”, zegt een van de samenstellers Lucas De Man. “De boer zit ook vast in een systeem, moet produceren anders komt er geen geld van de bank. We moeten de moed hebben om echt te veranderen, een ander waardesysteem, daar gaat het om. Met de verbeelding en het vertellen van verhalen willen we daar aan meewerken.”

Top van de biokunst

Van de Fundatie kreeg Biobased Creations, de organisatie van De Man, de opdracht ‘de top van de biokunst’ bij elkaar te brengen. Twee jaar geleden maakten zij voor de Dutch Design Week het opvallende ‘The Growing Pavilion’, een gebouw van onder meer hout en lisdodde, bekleed met mycelium, de schimmeldraden van een paddenstoel. De vraag van het Zwolse museum levert een mix op van kunst, design, toegepaste kunst en materialen die hun kracht al bewezen hebben en op de markt zijn. De expositie vertelt van bacteriën tot en met de dood het verhaal over de kracht van de natuur en hoe de mens de natuur voor zich aan het werk kan zetten zonder die tegelijkertijd te schaden.

Bij de entree van de tentoonstelling op de vierde verdieping valt meteen de vaas van honingraten op, een klassieke amfora vervaardigd door tienduizend bijen. Kunstenaar Tomas Libertiny zette de bijen in een mal aan het werk. De vaas stond in het Moma in New York – daar moesten ze even opzoeken waar Zwolle lag. De vaas is ‘pure kunst’, zegt De Man, niet bedoeld om bloemen in te zetten. “Het laat zien dat bijen een van de beste bouwers zijn.”

Bijen produceren naast honing ook lijm. Die is gebruikt om een kabinet van de cocons van zijderupsen te maken. De rondjes belanden normaal op de afvalberg, hier vormen ze een zwart glimmend kastje. Daarnaast hangt een product dat zo de markt op kan volgens De Man: een onderbroek voorzien van bacteriën die de huid schoon maken. “Bacteriën zijn één van de belangrijkste producten van de toekomst. We laten ook zelfherstellend beton zien waarin bacteriën scheuren repareren”, wijst De Man op een deel van een huis op schaal.

Het huis vormt een rode draad in de expositie en laat vele toepassingen van natuurlijke materialen zien. Van stenen van bagger, hardboard van hennep, tegels van zeewierleer tot plafonds van papier. Voelen mag bij bijna alles, het zeewierleer doet zijn naam eer aan. Het huis op schaal 1 op 4, genaamd The Exploded View, ontworpen door Pascal Leboucq, komt in ware grootte naar de Dutch Design Week deze herfst en volgend jaar op de Floriade. Het mooie is, stelt De Man, dat alles weer afbreekbaar is door diezelfde natuur, er zijn geen kunststoffen in gebruikt. “Nu maken we dingen die lang moeten meegaan. Dat hoeft niet altijd, je kunt ook tijdelijk bouwen of delen opnieuw gebruiken, een gevel na 20 jaar doorverkopen.”

Borstel van koeienbloed

Toont de ene kant van de zaal het ontstaan van leven, de waarde van insecten, planten en schimmels, de andere zijde heeft een meer rauwe kant van afval, poep, plas en bloed. Sculpturen in de vorm van blazen, geglazuurd met urine bijvoorbeeld en een setje keurige toiletartikelen, zoals een kam en een borstel van koeienbloed op een kaptafeltje.

Op de achtergrond klinkt een zwaar ‘kedoenk, kedoenk’, de hartslag van een koe, gedraaid op een elpee van bloed van datzelfde beest. Misschien minder vrolijk dan het jasje van paddenstoelen dat net is gepasseerd, maar de dood hoort bij het leven, stelt De Man. “Bloed, botten, urine, ook dat wordt niet of nauwelijks gebruikt, gewoon weggegooid, terwijl het waardevolle stoffen zijn, er is nog van alles van te maken.” De tentoonstelling heeft een wereldprimeur op dat gebied: een toilet op schaal, 3D-geprint van een pasta uit rioolwater gecombineerd met algen. Binnenkort wordt van het materiaal een echt toilet gemaakt.

Wie geïnteresseerd is in toepassingen van de vele materialen, kan op een site meer te weten komen. “Alle kennis is openbaar, we willen de innovaties verder helpen. Er zit veel onderzoek achter, iedereen moet daarbij kunnen, vinden we.”

Ook de lokale natuur heeft een rol in Design by Nature. In het huis zijn bijvoorbeeld riet en moeraslagen uit natuurgebied de Weerribben gebruikt. De plaatselijke natuurschatten zijn ook te zien in een kunstwerk dat in opdracht van de provincie Overijssel is gemaakt en rond zal gaan reizen. Bij de ingang van het museum staat een hoge sokkel, van onder andere lagen vlas, mycelium en hennep. Bovenop geen pompeuze held maar een klein, nietig mensje dat bewonderend naar beneden, naar de materialen kijkt.

Design by Nature. Van 10 juli tot en met 3 oktober te zien in Museum de Fundatie, Zwolle

Lees ook:

Deze klimaatgedichten moeten de wereld verbeteren

Een collectief van 130 woordkunstenaars schrijft gedichten over de klimaatcrisis. Ze willen hun lezers betrekken, wakker schudden, waarschuwen. Maar vooral ook: hoop bieden.