Als de supermarkt een eerlijke prijs rekent, koop je dan nog thee of bananen?

Volgens Adrian de Groot Ruiz is het haalbaar. Hij is econometrist en directeur van onderzoeksbureau True Price dat voor bedrijven en maatschappelijke organisaties en ook de Verenigde Naties onderzoek doet naar de ‘echte prijs’ van producten.

Het principe erachter is simpel. Je neemt de marktprijs van een product en telt daar de verborgen kosten van de sociale en milieuschade bij op. Sociale kosten zijn bijvoorbeeld onderbetaling van arbeiders en kinderarbeid. “Je berekent wat er aan geld bij zou moeten om mensen alsnog goed te betalen. Of wat de kosten zijn om kinderarbeid tegen te gaan en de gevolgen ervan te compenseren. In het geval van milieuschade kijk je naar de kosten van de vervuiling door bijvoorbeeld watergebruik, ontbossing, koeling en vervoer, en dat tel je bij de prijs op.”

Zijn doel is om voor alle producten in de supermarkt een volledig eerlijke prijs te bepalen, zegt De Groot Ruiz. “Met True Price geven we de consumenten een keuze. En tegelijk laten we bedrijven zien waaraan ze kunnen werken.”

Een kilo green-leafthee uit Kenia

True price: € 1,09
Marktprijs: € 0,36
Verschil: € 0,73

Bij thee is de te compenseren schade klein, vertelt De Groot Ruiz. Die schade zit ‘em vooral in de onderbetaling van werknemers (29 procent van de compensatiekosten) en kinderarbeid (23 procent). De ecologische schade komt vooral door vervuiling (13 procent) als gevolg van kunstmest en pesticiden; daardoor raakt het grondwater vervuild. “Met 8 cent per kilo thee zou je die schade kunnen herstellen.”

Van de vrij lage kosten om thee eerlijk te maken is een relatief groot deel nodig om kinderarbeid aan te pakken, aldus de econometrist. “In Kenia wordt 15 procent van het werk in de landbouwsector uitgevoerd door kinderen. Dat klinkt als veel, maar dat is relatief. Kinderen doen het nauwelijks onder dwang, zoals je bij andere producten wel ziet.”

True Price berekende dat het 17 cent per kilogram thee zou kosten om deze kinderarbeid te compenseren. “Wat je met dat bedrag kunt doen voor de kinderen op de plantage? Je kunt kinderen die meer werken dan toegestaan en daardoor niet naar school gaan, compenseren. Zo’n kind moet geld krijgen om alsnog naar school te gaan.” Kinderen die langere tijd geen onderwijs hebben genoten, moeten extra gecompenseerd worden, want zij worden minder succesvol dan leeftijdsgenoten die eerder onderwijs kregen.

Doos bananen (18 kg) uit Colombia

True price: € 12,81
Marktprijs: € 6,97
Verschil: € 5,84

Omdat True Price de bananenproductie heeft onderzocht in de grootste exporterende landen, is goed te zien hoe die landen onderling verschillen. “In de Dominicaanse Republiek werken veel migranten. Zij zijn fiks onderbetaald en werken onder slechte omstandigheden. Er is daar veel watervervuiling en ook veel onnodig waterverbruik, omdat water er bijna niks kost. De Peruaanse boeren zijn efficiënter: het land geeft betere opbrengsten en de arbeidsproductiviteit ligt hoger. Daarnaast gaan boeren bewuster met water om. Ook zijn de lonen hoger.” Kinderarbeid bestaat ook in de bananenteelt, maar is een relatief klein probleem.

In dit onderzoek is ook de ‘true price’ berekend voor de gemiddelde Fairtrade-banaan. En wat blijkt? De schade ligt weliswaar de helft lager dan bij niet-gecertificeerde bananen, maar er zou toch nog 3,34 euro per doos gecompenseerd moeten worden om op nul uit te komen.

De Groot Ruiz: “Gecertificeerde producten doen het beter. Er worden betere lonen betaald en er is minder onveiligheid. Dat komt enerzijds doordat de producenten zich bewuster worden van hun doen en laten als zij in Fairtrade stappen, anderzijds trekt Fairtrade ook de betere boeren aan. Maar op het gebied van ecologische schade moet er, net zoals bij gewone bananen, nog veel gebeuren.”

Kilo katoen met zaad uit India

True price: € 4,30
Marktprijs: € 0,56
Verschil: € 3,74

Met katoen gaat het veel minder goed dan met thee. De marktprijs ligt zes keer te laag volgens het model van True Price. De grootste schade is ecologisch en komt door waterverbruik (35 procent van de schade). Voor het verbouwen van katoen is veel water nodig.

Ook de sociale vervuiling is groot. Arbeiders worden vaak onderbetaald. Nijpender nog is de dwangarbeid, vertelt De Groot Ruiz, van volwassenen én kinderen. “Een substantieel deel van de kinderen die werken op katoenplantages wordt gedwongen. Die kunnen er niet weg.” Een deel van deze kinderen is afkomstig uit mensenhandel, en een ander deel wordt ‘economisch gedwongen’. “Vaak zegt een fabrikant tegen een familie: we hebben werk, maar dan moet ik uw kinderen wel meenemen naar een ander deel van het land.”

De schade voor kinderen in dwangarbeid is veel groter dan bij kinderen in ‘normale’ kinderarbeid. “Zij moeten niet alleen worden gecompenseerd, maar moeten ook naar huis worden gebracht en hulp krijgen van een maatschappelijk werker en ze hebben hogere medische kosten.”

Omdat het onderwerp taboe is, geven autoriteiten niet altijd betrouwbare cijfers over dwang- en kinderarbeid, vertelt hij. Hoe plak je daar dan toch een prijskaartje op? “We kijken naar onderzoek van experts en gebruiken het bes-te dat we kunnen vinden.”

Kilo cacaobonen uit Ivoorkust

True price: € 11,19
Marktprijs: € 1,29
Verschil: € 9,90

In Ivoorkust zien we zware onderbetaling. Dat is goed voor maar liefst 30 procent van de schade. Nijpender: slavenarbeid en mensenhandel. “Het probleem met kinderen die gedwongen werken is nog ernstiger dan in India. Het gaat minder vaak om economische dwang - schulden en dergelijke. Kinderen worden echt verhandeld en gedwongen om te werken.”

Een heel taai probleem, zegt De Groot Ruiz, omdat het land weinig sterke sociale instituties heeft en omdat het cultureel verankerd is. “Als regels weinig gehandhaafd worden, zoals in Ivoorkust, zullen mensen het eerder doen. De mensen daar vinden kinderarbeid ook een stuk normaler dan in bijvoorbeeld Nederland.”

In dit onderzoek is Fairtrade niet meegenomen, maar De Groot Ruiz heeft in vorig onderzoek wel gecertificeerde cacao in het algemeen vergeleken met reguliere cacao. En wat bleek? Ook hier was er een verschil, maar veel minder groot dan bij bananen. Hoe dat kan? “Gedwongen arbeid en kinderarbeid komen meer voor bij cacao en zijn moeilijker aan te pakken.”

Daarnaast is de wereldmarkt lastiger voor cacao- dan voor bananenboeren. Bananen zijn het eindproduct. Doordat er minder schakels tussen zitten, kunnen boeren veel meer van de winkelprijs pakken.”

Lees ook:

In Panipat is het heel gewoon om op je vierde al in de textielfabriek te werken

De schattingen lopen uiteen, maar zeker is dat het er in India miljoenen zijn: kinderen aan het werk, vaak voor maar een handjevol roepies. Zoals in de textielindustrie van Panipat.

Wat arme boeren wel helpt? Méér chocola eten!

Producten met keurmerk bezorgen boeren in lagelonenlanden nog geen beter leven. Wat kun je wel doen als consument?