Het moet en zal er komen, een kanaal naar het stadje Elblag. Ecologen slaan alarm, economen wijzen op de disproportioneel hoge kosten, omwonenden vrezen het ergste. Maar de Poolse regering houdt voet bij stuk. Het bos is gekapt, de openbare aanbesteding is uitgeschreven. Dit najaar gaan de graaf- en baggermachines aan het werk.
Het idee om de landtong die de Oostzee scheidt van het achterliggende haf door te steken, is al eeuwenoud. Koning Stefan Batory speelde ermee in de zestiende eeuw, toen hij oorlog voerde tegen de havenstad Gdansk (Danzig). Formeel lag die stad in zijn koninkrijk, maar de stedelingen lieten zich weinig gelegen liggen aan hun vorst. Met een kanaal naar de concurrerende haven Elblag (Elbing) hoopte de koning Gdansk op de knieën te dwingen.
Tegenwoordig liggen beide steden weer in Polen. Gdansk groeit en bloeit. De overslag in de haven steeg afgelopen jaar met zo'n tien procent. Elblag daarentegen krimpt. De haven is niet veel meer dan een breed, leeg kanaal. "Twintig jaar geleden hadden we 130.000 inwoners. Nu nog maar 120.000", zegt Jerzy Wilk. Hij was anderhalf jaar burgemeester van het stadje en nu parlementariër voor regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Groot was de vreugde in Elblag toen PiS-leider Jaroslaw Kaczynski dit jaar een eerste symbolische schep in het strand zette.
Het kanaal moet er komen omdat Rusland dwarsligt, legt Wilk uit. De verbinding tussen het haf (de zee-inham achter de landtong) en de Oostzee ligt in de Russische enclave Kaliningrad. Maar de Russen laten alleen schepen door die onder Poolse of Russische vlag varen. "Toeristen uit Scandinavië, Duitsland of Nederland kunnen niet bij Elblag komen zonder Russisch visum. Veel te veel gedoe, dus blijven ze weg." Wat meer is, ook de Poolse kustwacht kan niet via zee in het haf komen. "Dat is toch onacceptabel voor een soeverein land?"
Economische groei
Maar het belangrijkste is economische groei. Als zeecontainers weer naar Elblag komen, zal de haven opbloeien, gelooft Wilk. Hij heeft duidelijk een broertje dood aan ecologen die in Brussel klagen dat het kanaal dwars door een Natura 2000-gebied loopt. "West-Europa behandelt ons alsof we boertjes in een natuurreservaat zijn", zegt hij boos. "Wij willen economische groei." De Europese Commissie heeft Warschau gevraagd om een milieurapportage. Niet alleen het schiereiland wordt doorsneden, maar ook het achterliggende haf dat gemiddeld nog geen 2,5 meter diep is. Een vaargeul van vijf meter moet Elblag bereikbaar maken. Graven en bouwen in Natura 2000 mag alleen indien het verlies aan natuur gecompenseerd wordt. Daarom wil de regering met modder uit de vaargeul een kunstmatig eiland in het haf opspuiten.
Aan de andere kant van het zee-inham, in de badplaats Krynica Morska, ziet men die plannen met lede ogen aan. In het hoogseizoen zwelt het inwonertal aan van duizend tot 30.000. Aan veel huizen hangen spandoeken tegen de doorsteek. Mensen zijn bang dat de prachtige stranden zullen afkalven als het zand dat de zee aanvoert straks wordt tegengehouden door de pieren van het nieuwe kanaal, legt burgemeester Krzysztof Swat uit op het kleine gemeentehuis. "Ik hoop dat de Europese Commissie het plan tegenhoudt."
De mogelijke aantasting van het strand is maar een van zijn zorgen. Het ondiepe water is een broedplaats voor veel vis- en vogelsoorten. Er is twijfel of het geplande kunstmatige eiland de problemen niet nog groter maakt. In 1945 bombardeerde het Rode Leger het dichtgevroren haf intensief, omdat het een vluchtroute voor de Duitsers was. "Wij weten niet wat er allemaal in de modder op de bodem ligt - blindgangers, menselijke resten."
Maar vooral: wat is het nut van dat kanaal? Het haf is te ondiep voor marineschepen. Plezierjachten kunnen via een zijrivier van de Wijssel (Wisla) het haf probleemloos bereiken, aldus Swat. "Onze haven ligt in de zomer vol." Het ondiepe en brakke water bevriest in de winter. IJsbrekers helpen niet, omdat er geen stroming is die schotsen afvoert. "Wat moet je met een dichtgevroren haven?"
Het economische argument snijdt volgens hem ook geen hout. "Er wordt in Elblag niets geproduceerd wat je per schip moet vervoeren. En waarom zou je iets naar Elblag brengen per schip?" Het is een half uur rijden van de haven van Gdansk naar Elblag over de gloednieuwe vierbaansweg. Bovendien kunnen alleen kleine containerschepen door het kanaal. "Op de hele Oostzee varen daar maar tien van."
Dat laatste argument vindt weerklank op het Maritiem Bureau in Gdynia, de overheidsinstelling die de investering organiseert. Alleen de conclusie is hier anders. "Jammer dat we geen bredere en diepere sluis bouwen, want containerschepen worden steeds groter", zegt Wieslaw Piotrzkowski, chef van het Maritiem Bureau. Hij zou het liefst een gloednieuwe haven uitbaggeren in het haf zelf op een paar kilometer van Elblag. "Maar als we zouden zeggen dat we meer geld uitgeven, zouden de protesten nog groter zijn." De begroting bedraagt nu ruim 200 miljoen euro. Volgens critici is dat bewust veel te laag ingeschat.
Piotrzkowski, zelf afkomstig uit Elblag, was zijn leven lang kapitein op de grote vaart, havenmeester en nu op zijn oude dag verantwoordelijk voor de kustbescherming. De afkalving van het strand valt volgens hem wel mee. Op plekken die zijn medewerkers nu jaarlijks moeten opspuiten verplaatsen de golven dertig keer zoveel zand als bij Krynica, rekent hij voor. En het omwoelen van het haf om de vaargeul diep te houden? "Dat kunnen alleen mensen zeggen die daar nog nooit na een flinke storm zijn geweest. Het water is dan helemaal troebel." Er is geen bedreiging voor vissen en vogels, verzekert hij. "Alles gaat precies volgens de regels."
Zelfs als de voorstanders gelijk hebben, is het geld over de balk smijten, vindt burgemeester Swat van Krynica Morska. "Als alles goed gaat, komen er een paar schepen meer en gaan we er allemaal een klein beetje op vooruit. Maar als er iets misgaat, zitten wij met de problemen, niet Elblag."
Lees ook:
Hoe de ‘ecofreaks’ de strijd om het Poolse oerbos wonnen
De Poolse regering moet van het Europees Gerechtshof stoppen met het kappen van hout in het woud van Bialowieza, het laatste laagland-oerbos in Europa. In het activistenkamp aan de rand van het natuurgebied wordt het gevierd als overwinning.
Europees Hof: Polen moet de kap in Europa’s laatste oerbos staken
Polen moet stoppen met de grootschalige houtkap in het oerbos van Bialowieza, oordeelt het Europese Hof van Justitie.
