7 procent van de goudvoorraad zit in elektronica; daar kun je heel wat sieraden van maken

De cijfers liegen er niet om. In de afgelopen tien jaar zijn er wereldwijd meer dan 7 miljard smartphones gemaakt. Jaarlijks komen er een slordige 2 miljard bij. Hypothetisch is dat minstens een smartphone per aardbewoner. In praktijk liggen in de kasten en lades van inwoners van rijke landen zo’n drie tot vier afgedankte exemplaren.

Voor nieuwe elektronica worden metalen gebruikt die vers zijn gewonnen, terwijl de concentratie in oude producten in veel gevallen hoger is dan in gedolven erts. Volgens de BBC bevat een ton iPhones 300 keer meer goud dan een ton gouderts en 6,5 keer meer zilver dan een ton zilvererts. De Universiteit van Edinburgh heeft berekend dat 7 procent van de wereldwijde goudvoorraad in elektronica zit.

Het inzamelen en recyclen van smartphones loont dus. Voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal schat dat er in Nederland zo’n 3 miljoen exemplaren een tweede leven kunnen krijgen. Van het goud in die telefoons zou je zo’n 15.000 ringen kunnen maken.

Eerste lichting

Dat is precies wat Josette de Vroeg en Joyce Lemmens van Nowa (dat staat voor ‘no waste’) doen. Deze maand gieten zij de eerste sieraden van goud en zilver afkomstig uit afgedankte mobieltjes. De Vroeg en Lemmens deden in 2015 een project bij Closing the Loop, een sociale onderneming die de kringloop van elektronica wil sluiten. Voor Nowa kopen ze goud en zilver in uit telefoons die Closing the Loop heeft ingezameld.

Dat inzamelen gebeurt in Afrika. Het bedrijf Umicore in Antwerpen verwerkt ze tot grondstoffen. Zo zijn al meer dan 2 miljoen telefoons gerecycled.

De Nowa-sieraden worden gemaakt uit ongeveer 400.000 telefoons uit Kameroen, zegt De Vroeg. “Het is de eerste keer dat de verwerking gebeurt bij een fabriek in Italië die is gespecialiseerd in e-waste. We hopen dat daar nog meer grondstoffen worden teruggewonnen dan bij Umicore.”

Rene Kleijn, van het Instituut voor Milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden, vindt het een goed idee om het goud en zilver uit oude mobieltjes te hergebruiken. “Meer terugwinnen is beter voor de circulaire economie. De werkwijze van Closing the Loop voorkomt bovendien afvalbergen en gezondheidsrisico’s in Afrika.”

Smelten

De e-waste die de organisatie uit Afrika haalt, komt voornamelijk uit Afrika zelf, weet Kleijn. “Het is niet zo dat wij massaal onze oude troep exporteren om die dan weer te importeren. Hoogwaardige e-waste, als printplaten en telefoons, is veel waard. In Afrika weten mensen ook dat er waardevolle metalen in smartphones zitten, die ze boven open vuren proberen te smelten. Daar komen giftige stoffen bij vrij en het levert nog steeds afval op. Bovendien wordt op deze manier hooguit 10 tot 15 procent van het goud en zilver teruggewonnen, in vergelijking met 95 tot 98 procent in een gespecialiseerde fabriek.”

Pablo Gámez-Cersosimo, onderzoeksjournalist en expert op het gebied van digitale transformatie, beaamt dat het terugwinnen van metalen uit gebruikte elektronica een goede zaak is. Wel wijst hij erop dat recycling ook energie kost. Bovendien is de vraag naar metalen exorbitant veel groter dan de hoeveelheden die worden teruggewonnen.

“Recycling kost de grote techbedrijven te veel geld. Hun verdienmodel is er niet op ingericht. Ze kopen liever versgedolven metalen dan gebruikte apparaten te ontmantelen. Het is een publiek geheim dat de winning van goud gepaard gaat met grove mensenrechtenschendingen en kinderarbeid, onder andere in de Orinoco-delta in Venezuela en – ondanks de vele aandacht voor misstanden – in Congo.”

Open mijnen

Het gaat bij smartphones en elektronica lang niet alleen om goud en zilver, zegt hij. “Lithium, koper, cadmium, grafiet, wolfraam en indium zijn eveneens noodzakelijk. De meeste van deze metalen worden gewonnen in open mijnen op plekken als Mongolië, Tibet, Bolivia, Chili en Argentinië. Daarbij worden precaire ecosystemen verwoest en er is ontzettend veel fossiele energie voor nodig.”

De wetenschapper Kleijn zegt dat secundaire productie (recycling) bij bijna alle metalen gunstiger is dan primaire productie (delving en bewerking). De enige voorwaarde is dat er genoeg van het metaal wordt gebruikt om het herwinbaar te maken.

“In de katalysatoren van verbrandingsmotoren zit platinum, dat herwinbaar is als een auto wordt afgedankt. Tijdens de levensduur slijten echter minieme hoeveelheden platinum af, die als slijtstof in de berm belanden. Dat platinum ben je dan voor eeuwig kwijt. Iets vergelijkbaars kan gelden voor indium en tantaal in elektronica. Daar wordt zo weinig van gebruikt dat het amper is terug te winnen.”

Groen Doen

In de serie Groen Doen worden als duurzaam aangeprezen producten kritisch bekeken. Lees hier meer afleveringen.

Lees ook:

Heb ik een bloedmobieltje of niet?

Het geweld in Oost-Congo wordt deels gefinancierd met grondstoffen voor mobiele telefoons. Seada Nourhussen vreest, als fervent beller, dat ze bijdraagt aan bloedvergieten. Dus zoekt ze samen met fotograaf Jan-Joseph Stok naar de oorsprong van de ertsen in haar mobieltje. Van Amsterdam-West naar Oost-Congo. Slot: Heb ik een bloedmobieltje of niet?