‘Zonder de film valt er ook niets te discussiëren’

De Hollywoodklassieker ‘Gone With the Wind’ zal niet meer te zien zijn op de streamingdienst HBO Max. In de film uit 1939 wordt de slavernij in het zuiden van de Verenigde Staten te romantisch en kritiekloos weergegeven.

Ook de satirische Britse serie ‘Little Britain’ wordt in het Verenigd Koninkrijk door de BBC en Netflix verwijderd omdat er blackface-sketches in voorkomen, filmpjes waarin witte acteurs donkere personages spelen. Men vindt dat deze grappen, die als racistisch en discriminerend worden ervaren, niet meer kunnen. De serie werd tussen 2003 en 2007 opgenomen.

De maker, komiek Matt Lucas, is het eens met deze beslissing. Hij zou het nu heel anders aanpakken, zegt hij. De VPRO, die de serie in Nederland uitzond, haalt die vooralsnog niet van NPO Start. De omroep vindt dat er een zorgvuldig gesprek moet plaatsvinden met makers en publiek, dat zich niet moet beperken tot één satirisch programma.

De VPRO ziet ook dat bepaalde sketches uit Little Britain niet meer passen in de wereld van vandaag, laat een woordvoerder weten.

Filmkenner René Mioch: ‘Mogen we straks ook niet meer naar films van Harvey Weinstein kijken?’

“Ik vind het volstrekt belachelijk. ‘Gone With the Wind’ is in een andere tijd gemaakt, door kunstenaars van toen. Die kunnen een andere manier van denken hebben gehad. Helaas werd er in die tijd zo over slavernij en racisme gedacht. Ik denk niet dat mensen die de film nu zien zullen denken: hierin worden mijn racistische gevoelens die ik toch al heb bevestigd. Mogen we dan straks ook niet meer naar de films van Harvey Weinstein kijken, omdat hij een beest blijkt te zijn in het werkelijke leven? Hij heeft wel heel mooie films geproduceerd. Of is Kevin Spacey plotseling een slechte acteur omdat hij aan jongens heeft gezeten? Dat moet je volgens mij niet doen. Ik denk dat je zulke films in een context moet uitzenden, moet vertellen dat het in die tijd op die manier bekeken werd en nu niet meer. Hoewel, helaas zijn we er nog steeds niet op dat gebied, maar beetje bij beetje gaat het wat beter.”

Bij1-fractievoorzitter Sylvana Simons: ‘Zo’n film laat zien hoe er toen gedacht werd’

“Ik heb ‘Gone with the Wind’ meerdere keren gezien. Als kind vond ik het heel romantisch, later ging ik beseffen dat wat ik zag heel ernstig was. Of je hem dan niet meer moet vertonen, dat vind ik een lastige. Een film kun je moeilijk in een context plaatsen. In het Rijksmuseum staan bij kunstwerken waarover discussie is bordjes die daarover uitleg geven. En in Amsterdam hangen nu op aandringen van mijn partij extra bordjes bij controversiële straatnamen om uit te leggen wie deze persoon was en wat hij allemaal heeft gedaan. Dan kunnen die kunstwerken en straatnamen wat mij betreft gewoon blijven. Bij een film is dat lastiger, dus ik snap dat streamingdiensten ervoor kiezen om die niet meer aan te bieden, omdat ze zich er niet meer prettig bij voelen om zoiets te verspreiden. Hun eigen verantwoordelijkheid. Dat betekent natuurlijk niet dat zo’n film verboden is. Als je de film wil zien, kan dat. Ik zou verbieden ook niet goed vinden. Zo’n film laat je zien hoe er in een bepaalde tijd gedacht werd, welke taal er werd gebruikt. Het kan een bepaalde educatieve waarde hebben.”

Luizenmoeder-schrijver Diederik Ebbinge: ‘Bij een sketch met een overdreven Surinaams accent voel ik me niet meer prettig’

“Nee, er zit in De Luizenmoeder niets waarvan ik zou kunnen bedenken dat het nu niet meer zou kunnen. Bijvoorbeeld de scène waarin de zwarte vader van een van de leerlingen wordt aangezien voor schoonmaker. Dat an sich is niet de grap, de grap zit hem in de pijnlijkheid van het feit dat juf Ank en de rest opeens met de neus op hun eigen vooringenomenheid worden gedrukt. Het is heel pijnlijk en verschrikkelijk, maar aan de orde van de dag. Ik vind het leuk om mensen te confronteren met hun en mijn ongemak.

“Ik heb zelf wel grappen gemaakt die ik nu niet meer of anders zou maken, je groeit daar in mee. Ik heb lang geleden met De Vliegende Panters een sketch gemaakt over Dikkie Dik van Sesamstraat. Met een overdreven Surinaams accent vertelde ik een verhaaltje over de kat die zwaar crimineel bleek te zijn. Dat zou ik nu niet meer zo doen. Alhoewel het nooit met verkeerde bedoelingen gemaakt is, voel ik me er nu niet meer prettig bij. Voortschrijdend inzicht, net als bij Zwarte Piet. Ik maak de dingen in de tijd waarin ik leef, en tijden en de daarbij behorende inzichten veranderen. En ik dus ook. Ik ben er niet voor om zo’n sketch weg te halen, maar ik moet zeggen; ik kijk er niet meer graag naar.”

Regisseur Ivan Barbosa: ‘Kunst mag bestaan, of die nu gemaakt is door een racist of niet’

“Gaan ze ‘Little Britain’ eraf gooien? Waarom? Ik was niet echt een fan ofzo, maar het was een serie die tegen alle schenen aanschopt. Dat is wat kunst moet doen, vind ik. Alle kunst uit het verleden kun je niet wegpoetsen. Het kan discutabel zijn, maar als je het laat verdwijnen heb je niets meer om over te discussiëren. Kijk, er is ook discussie geweest over ‘Turks Fruit’ van Jan Wolkers, maar destijds was het heel progressief. Kunst mag bestaan, of die nu gemaakt is door een racist of iemand die heel left-wing is – en iedereen er tussenin. De Mohammed-cartoons mogen toch ook? Als ik ‘Mein Kampf’ wil lezen, omdat ik wil weten wat daar nou precies in stond, dan zou dat moeten mogen. Ik wil mijn eigen mening vormen, ik heb toch hersens? Het krijgt anders iets moraalridderigs. Wie gaat uitmaken wat wel en niet goed is? Een commissie of een stichting? Ik sta nu in de metro, ik ben op weg naar de anti-racismedemonstratie in de Bijlmer. Dan zouden er ook mensen kunnen zijn die vinden dat dat niet mag doorgaan. Op gedachtenpolitie zitten we volgens mij nu juist niet te wachten.”

Lees ook:

Voor Mammie is slavernij een zorgeloos dienstverband

Als er ooit een stereotype was van de zwarte vrouw in de film, dan is het de goeiige, mollige moeke uit ‘Gone with the Wind’.

Wat moet je luisteren, zien en lezen om de Black Lives Matter-beweging beter te begrijpen?

De betogingen tegen racistisch politiegeweld in de VS houden aan. Ook in Nederland wordt gedemonstreerd. Ondertussen vliegen de lees-, luister- en kijktips over antiracisme je op sociale media om de oren. De Black Lives Matter-beweging vindt haar oorsprong in de Verenigde Staten, en dus liggen de nachtkastjes op Instagram vol met literatuur uit dat land. Waar moet je beginnen als je de Black Lives Matter-beweging beter wilt begrijpen? Een (onvolledige) lijst.