Zo artistiek als vroeger is Bergen aan Zee niet meer, maar de zee maakt veel goed

Ze zouden zich in hun graf omdraaien, de beroemde schilders van de Bergense School. Charley Toorop, Leo Gestel en alle anderen zouden verontwaardigd zijn, artistiek ontluisterd als ze zagen hoe hun dorp is verruïneerd. Natuurlijk, ze streken er begin 20ste eeuw vooral neer voor het nabije natuurschoon, maar het kunstzinnige en esthetisch verantwoorde van Bergen was wel een extra pre. Ontdaan zouden ze zijn over de armoedig ogende, met quasi-chique winkels opgedirkte plein omringd door schreeuwerige horeca. Maar kijk. Daar is de buurtbus compleet met een vrijwilliger en in een mum van tijd rijden we door de duinen. Ook Bergen aan Zee verdient geen schoonheidsprijs, maar ‘aan zee’ betekent belofte.

Het strand op. Een wonderlijk strand. Het is wit van de sneeuw en al snel versmelten het geknerp van de sneeuw en het ruisen van de zee tot een heerlijke symfonie. Stappen wordt dansen.

Ruzie en achtervolging

Blijkbaar afgeschrikt door de waterkou, zoals dat heet, is de meute thuisgebleven en ik heb het strand hélemaal voor mezelf alleen. Een drieteenstrandlopertje rent door de branding. De pootjes bewegen zo snel dat je ze nauwelijks van elkaar kunt onderscheiden. Hoe onbegrijpelijk en intrigerend toch, de energiebalans van dit propje vogel. Meters rennen voor een minuscuul wormpje en dan toch voldoende eten.

De meeuwen hebben zo hun eigen besognes. Kleptoparasieten als ze zijn, leidt elke vondst van een worm of schelpdier tot een enorme ruzie en achtervolging. Tot de eerlijke vinder van zijn prooi is beroofd en zelf naadloos van slachtoffer belager wordt. Vooral de bruine meeuwen, de jongen, moeten het ontgelden.

Het is vloed. Sneeuw wordt zee en ik word steeds hogerop geduwd. Daar voltrekt zich een wonderlijk tafereel. Serieus en gewichtig delibererend spoedt een groepje ‘correct’ geklede mannen zich quasi ontspannen over het strand. Een heisessie aan zee, vermoed ik, blij dat ik me niet met binnen, maar met buiten mag bezighouden.

Schatkamer

De Kerf in, een opening in de duinen. Na langdurig en vaak emotioneel overleg werd eind vorige eeuw, voor het eerst in 800 jaar, hier moedwillig een gat in de voorste duinenrij - de zeereep - gegraven. Het zeewater mocht weer binnenkomen. Het was welkom. Het zilte nat moest het verzoete duin verzouten en zo zorgen voor waardevol brakke duinvegetatie. Het gat gaf ook de wind vrij spel. Kalkrijk strandzand zou binnenwaaien in de ontkalkte duinen. Kalk en ontkalkt naast elkaar betekent meer plantenvariatie.

Zee en wind deden wat er van hen verwacht werd, maar bleken uiteindelijk ook eigengereid. Ze zorgden voor een steeds hoger wordende drempel. Zo hoog dat de zee niet meer binnen kon dringen, zelfs niet bij extreem hoog water. Regenwater verzoette. Maar niet helemaal. En dus is De Kerf vooral in de zomermaanden een schatkamer van zoute en zoete planten. Parnassia, gewone vleugeltjesbloem, blauwe zeedistel en zeewinde: het groeit er fijn bijeen.

Gelukkig accepteerden de makers de keuze van de natuur, het dicht laten slibben, en besloten ze niet opnieuw te graven. Gelukkig, want was dit juist niet het zo natuurlijk verloop waarop men hoopte?

De Kerf is geslaagd. In dubbel opzicht. Het gat nam óók de angst weg voor ingrepen in de duinenrij en werd gevolgd door andere gaten bij onder meer Haarlem en Egmond. Gat en wijdte erachter zijn ook zonder zee oogverblindend. Na het gat zijn er de dennen, ooit geplant om het zand te beteugelen. Ze geuren en luwen. Een groepje staartmezen dwarrelt door de bomen. Samen foerageren betekent meer vinden. En dat loont, ook al moet je de vondst dan delen. Hun onvoorstelbaar geringe gewicht (vier voor één postzegel) ten spijt weten ze de winterkou te trotseren, ook al door gezellig tegen elkaar aan te overnachten.

Neus in de boter

Het pad leidt naar het Zeehuis, ooit opgezet om kwakkelende, bleekneuzige arbeiderskinderen wat buitenlucht te geven. Goedertierenheid en bevoogding; les in manieren én havermout.

Terug in Bergen geef ik de kunstzinnige reputatie van het dorp nog één kans door een bezoek aan Museum Kranenburgh, een nauw aan de Bergense School verbonden museum voor moderne kunst.

Ik val met mijn neus in de boter; Charlotte Caspers stelt tentoon en blijkt het natuurhart vol te treffen. Stillevens van kleine vondsten, tekeningen van een zacht bruin bos en een trompetvogel; allemaal even mooi, maar het topstuk is de goudgeel bespikkelde spreeuw die zich op de muur in de zon lijkt te koesteren: oogverblindend en meevoerend .

Na de koffie ga ik nog één keer kijken, neem zes kaarten mee om dan buiten op zoek te gaan naar levende soortgenoten. Vergeefs, maar wat geeft het. Wat een heerlijke dag.

Museum Kranenburgh

De expositie van Charlotte Caspers - ‘een kunstenaar met fascinatie voor natuur, landschap en natuurlijke materialen’ - duurt nog tot en met 5 mei. Daarnaast is er steeds minimaal één andere tentoonstelling in het museum te zien. Fijn, klein en licht museum. kranenburgh.nl, charlottecaspers.com.

Route

Vanaf bushalte Strand (bij zeeaquarium) richting zee lopen en op het strand rechtsaf. Doorlopen tot ongeveer 500 meter na de palenrij haaks op de zee. Daar de brede strandopgang (De Kerf) in lopen, de koers naar het oosten. Op het fietspad weer rechtsaf. Je komt vanzelf bij het Zeehuis met daar tegenover de bushalte voor het buurtbusje. Doorlopen naar halte Strand kan ook. Auto parkeren in Bergen aan Zee natuurlijk ook.

Vervoer

Vanaf Bergen (makkelijk bereikbaar met bus vanaf NS Alkmaar) rijdt er zeer geregeld een buurtbus (410). Reserveren hoeft niet, betalen met ov-chip.

Voor ‘Het mooiste Nederland’ probeert de redactie van Trouw de mooiste fiets- en wandelroutes door Nederland uit. Lees meer in ons dossier.