Zijn woord tegen het hare. De journalistieke lessen van de Weinstein-affaire

Hij voelde zich wel iets minder alleen, schrijft journalist Ronan Farrow in zijn boek over Harvey Weinstein, in de wetenschap dat twee redacteuren van The New York Times ook bezig waren met onderzoek naar zijn seksuele misdragingen jegens vrouwen. Maar het gaf ook stress, geven de drie journalisten toe, want wie kreeg de primeur: The New York Times of The New Yorker?

Op 5 oktober 2017 publiceerden Jodi Kantor en Megan Twohey als eersten. En ook ‘Zij zei’, hun boek over de artikelenreeks die de #metoo-beweging ontketende, was er een paar weken eerder dan Farrows ‘Catch & Kill’. Terwijl Farrows onderzoek het werk was van een eenling, werkten Kantor en Twohey intensief samen. Bovendien kregen ze de steun van de in de onderzoeksjournalistiek gepokt en gemazelde redactie van The NYT.

Schrijven over seksueel misbruik, verkrachting of aanranding – gebeurtenissen waar meestal geen getuigen van zijn – is ontzettend moeilijk. Het blijft het ene woord tegen het andere. ‘Zij zei’ is behalve een boek over Weinsteins misdragingen, er ook een over de kunst van de journalistieke verantwoording. Wat Kantor en Twohey vertrouwen gaf, was dat er zo veel vrouwen aan Weinstein ten prooi gevallen bleken te zijn. Een uitputtende ronde van aanbellen bij mogelijke slachtoffers, mailen, bellen, nabellen, documenten ontfutselen en uiteindelijk het plegen van wederhoor bij de man die het onderzoek al maanden had proberen te dwarsbomen, Weinstein met zijn team van topjuristen, had uiteindelijk resultaat.

Wat heeft het verhaal nu precies opgeleverd?

Maar hoe loopt zoiets als er maar één getuigenverklaring is? Kantor en Twohey laten zien dat de media sinds de affaire-Weinstein nauwelijks iets zijn opgeschoten bij verhalen over seksueel misbruik. The NYT ging een paar maanden na het artikel over Weinstein zelf in de fout toen het al te gretig het verhaal van Christine Blasey Ford wilde staven met een tweede (naar later bleek onbetrouwbare) getuigenverklaring. Blasey Ford is de vrouw die in haar jeugd aangerand zegt te zijn door Brett Kavanaugh, destijds kandidaat voor het Amerikaanse Hooggerechtshof. Met trillende stem beschuldigde Blasey Ford, hoogleraar aan Stanford, hem voor een Senaatscommissie omdat ze dat haar burgerplicht vond. Maar haar verhaal was voor de Republikeinen niet voldoende om Kavanaugh af te wijzen. Zij stond alleen en moet tot de dag van vandaag met haar gezin beveiligd worden.

Het interessante aan ‘Zij zei’ is dat Kantor en Twohey zich vaak afvragen: Wat heeft ons verhaal nu precies opgeleverd? Kranten kunnen niet zomaar meegaan in beschuldigingen met maar één getuige, maar verleidelijk is het wel, want zoals Kantor en Twohey hun weifelende bronnen vaak voorhielden: “Als jij niks vertelt, zal er nooit wat veranderen.” Zij worstelen ermee dat ze hun bronnen niet meer steun kunnen geven. Als het verhaal gebracht wordt, ligt je naam onherroepelijk op straat.

Het eenzame optreden van Blasey Ford was desondanks niet voor niks, schrijft het duo, want het ging ook om iets groters: “Wat drijft en belemmert vooruitgang? De #metoo-beweging is een voorbeeld van maatschappelijke verandering in onze tijd, maar vormt ook een test: zullen wij in deze gefragmenteerde wereld met zijn allen een nieuw stelsel van regels kunnen smeden dat voor alle partijen eerlijk is en bescherming biedt?” Zover is het nog lang niet.

Als een prooi voor bloedhond Farrow

Ronan Farrow kreeg krachtige weerstand te verduren bij zijn onderzoek naar Harvey Weinstein, ook van zijn eigen redactie bij NBC.

Begin jaren negentig speelde de Amerikaanse actrice Annabella Sciorra een kleine rol in een film die door Harvey Weinsteins firma Miramax werd geproduceerd. Na een etentje met Miramax-medewerkers bood Weinstein haar een lift aan. Hij zette haar keurig voor haar huisdeur af. Niet lang daarna, kort voordat ze naar bed wilde gaan, werd er op haar deur geklopt. Ze deed de deur op een kier open, maar voor ze het wist, stond Weinstein binnen. Hij overrompelde haar en verkrachtte haar, niet één, maar meerdere keren. Wat er daarna gebeurde, is moeilijk te begrijpen voor wie nog nooit zelf is aangerand of verkracht. Sciorra schaamde zich. “Ik had me verzet”, vertelde ze jaren later aan onderzoeksjournalist Ronan Farrow. “Maar toch dacht ik steeds: waarom heb ik die deur opengedaan? Wie doet er nu de deur open om die tijd? Ik schaamde me enorm. Ik voelde me walgelijk. Ik voelde me alsof ik iets verkeerds had gedaan.”

Ze was niet de enige, zoals we inmiddels weten. Tientallen vrouwen vielen ten prooi aan Weinsteins seksuele agressie. Ze werden met een legitiem klinkende smoes naar een hotelkamer gelokt of deden nietsvermoedend hun deur voor hem open. Blinde angst, pure ontzetting en Weinsteins brute kracht maakten een vlucht onmogelijk. Als de vrouwen over hun ervaringen vertelden, werden ze niet geloofd. Ze hadden toch immers vrijwillig een afspraak met hem gemaakt? Eigenlijk hadden ze zelf ook schuld, betekende dat. Anders uitgedrukt: slachtoffers van seksueel geweld worden algauw als daders beschouwd. Ook, pervers genoeg, door henzelf.

Adviseur Obama

Er was iemand met moed, doortastendheid en begrip voor nodig om die verhalen te vertellen. Zo iemand was Ronan Farrow. Als zoon van Mia Farrow en Woody Allen lijkt hij niet de meest voor de hand liggende spreekbuis voor Weinsteins slachtoffers. Met zijn blonde haar, groene ogen en regelmatige gezichtstrekken ziet hij er bovendien meer uit als een fotomodel dan een serieuze onderzoeker. In werkelijkheid studeerde Farrow filosofie en rechten, en maakte hij als adviseur van president Obama deel uit van de Amerikaanse regering. Als je afgaat op ‘Catch & Kill’, zijn onlangs verschenen boek over seksueel geweld en de gevolgen daarvan, moet je vaststellen dat de vele slachtoffers geen betere pleitbezorger hadden kunnen vinden.

Toegegeven, een groot deel van ‘Catch & Kill’ (een term voor het monddood maken van mensen die iemands reputatie op het spel dreigen te zetten) leest aanvankelijk als een avonturenroman, met Farrow als de onbetwiste held. Dankzij de woordelijk weergegeven dialogen lijkt het boek zelfs verdacht veel op een script, klaar om verfilmd te worden – je hoeft geen genie te zijn om te voorspellen dat dit binnenkort ook echt zal gebeuren. Op licht hijgerige toon vertelt Farrow hoe hij als journalist bij televisiestation NBC op zoek gaat naar Weinsteins vele slachtoffers en daarbij zelf aan de rand van uitputting raakt. Farrow reist niet gewoon door New York, maar wringt zich ‘door de uitgangsmassa’, springt al dan niet door de stromende regen om in een bar in een achterafbuurt met nieuwgevonden ‘bronnen’ te gaan praten, vliegt heen en weer naar Californië voor interviews, vervolgt als een bloedhond elk nieuw spoor en komt in alle drukte en zenuwen niet aan eten en slapen toe.

Door al die opgewondenheid komen Weinsteins slachtoffers er in ‘Catch & Kill’ aanvankelijk wat bekaaid af, vooral als Farrow uitgebreid vertelt over de dreigementen die hij van Weinstein én van zijn eigen werkgever moet verduren. Maar aan de andere kant: die zijn ook niet mals. Vanaf het begin van het onderzoek naar Weinsteins misdaden wordt Farrow door zijn baas bij NBC systematisch bij zijn onderzoek belemmerd. Hij wordt achtervolgd, zijn telefoon wordt afgetapt en zijn mails worden gehackt. Uiteindelijk verliest hij zijn baan. Het gerenommeerde weekblad The New Yorker heeft godzijdank de moed Farrow te ondersteunen en publiceert na uitgebreide factchecking zijn verhaal in oktober 2017.

Monddood maken van slachtoffers

Halverwege ‘Catch & Kill’ bedaart Farrow gelukkig een beetje. Dan onthult hij op een kalmere manier de ongelooflijke en griezelige verbindingen tussen NBC, Weinstein en een privéspionagenetwerk genaamd Black Cube, opgezet door oud-leden van de Israëlische geheime dienst. Farrow vertelt hoe Weinstein en NBC, maar ook Bill Clinton, de diensten van Black Cube inhuurden om hun slachtoffers monddood te maken. Daarin slaagde Black Cube wonderwel – de complexe spionageromans van John le Carré vallen in het niet bij Farrows verhalen over hoe medewerkers van Black Cube de levens van de slachtoffers binnendrongen en verwoestten. Ook de verstrengelingen tussen Weinstein en publieke diensten, zoals de openbare aanklager van New York, zijn angstaanjagend. Weinstein alleen al liet 91 vrouwen, waaronder Sciorra, schaduwen, lastigvallen en chanteren. Onderzoek van de politie liep stuk op inmenging van hogerhand, en getuigen zagen zich met de almachtige advocaten van de tegenpartij geconfronteerd.

De meeste indruk maken ten slotte toch de vrouwen die genoeg moed verzamelden om Farrow hun verhalen te vertellen. Een van de aangrijpendste getuigenissen is die van een oud-NBC-medewerkster, die door haar baas bruut werd verkracht, maar hem uit angst voor mogelijke repercussies meerdere malen zijn gang liet gaan, zoals dat heet. Toen ze toch een klacht indiende en de man ontslagen dreigde te worden, vroeg een mannelijke collega sceptisch: “Staat de straf wel in verhouding tot het vergrijp?” Uiteindelijk verloor ze haar baan en raakte ze aan de drank. “Het management van NBC”, schrijft Farrow, “had van haar een paria gemaakt”.

Het verhaal loopt gelukkig relatief goed af. Weinstein werd gearresteerd (maar is nog steeds niet veroordeeld) en het onderzoek leidde tot het ontstaan van de #metoo-beweging. Maar het einde van de onthullingen is nog niet in zicht. Bovendien houdt Farrow zich inmiddels ook met de Epstein-zaak bezig. Haal daarom diep adem en léés dit boek. ‘Catch & Kill’ is een must voor iedereen die denkt dat slachtoffers van seksueel geweld ook altijd zelf schuld hebben. Voor de slachtoffers zelf is het boek een zegen.

Lees ook:

Untouchable. Steeds weer het werkoverleg op de hotelkamer.

Lees hier onze recensie van de documentaire over de opkomst en ondergang van Weinstein terug.

Weinsteins vrouw wist van niets. Echt niet

Ze hoefde niet altijd te weten waar haar man was. Dus merkte Harvey Weinsteins vrouw nooit iets van zijn wangedrag. Dat gelooft niet iedereen.