Zien hoe de pot met pindakaas breekt

Aan zoetwaterpsychologie heeft zij een hekel, maar feit is nou eenmaal dat zij als 9-jarige haar moeder verloor en dus al vroeg 'een identiteit moest zien te vinden, verscherpt naar de volwassenenwereld leerde te kijken'. Pippi Langkous was haar heldin, een wat eenzame heldin en achteraf bezien 'de eerste feministe in mijn leven'. Tijdig wist zij wat ze wilde worden: danseres op een olifant. ,,Het moest iets spannends en stoers zijn, maar dan wel stoer op een meisjesachtige manier.'' Dus precies niet in een circus, waar zij zich aan andere mensen zou moeten uitleveren.

Na haar middelbare school wilde zij de wereld het liefst 'vermijden'. Vier jaar vervulde zij wat losse baantjes om zich alsnog bij de Rietveldacademie te melden. En opnieuw diende zich de paradox aan: niet willen kiezen en blij zijn wanneer je ergens voor hebt gekozen. Fotografie? Grafisch ontwerpen? Schilderen? Beeldhouwkunst? Keuzes maken is vaak zo onherroepelijk. 'Een geknauwd zaadje ontkiemt en groeit twee keer zo hard', zei een Rietvelddocent haar. En anderen zeiden: niet tobben, maar doen! Zo was het maar net.

En ach, opzien tegen het maken van keuzes is ook maar betrekkelijk: ,,Je beslist niet zozeer, de beslissing dient zich aan. In het derde Rietveldjaar maakte ik vrijwel alleen dia's, waardoor ik op de audiovisuele afdeling terechtkwam. Het technische procédé interesseert mij niet; ik heb me nooit afgevraagd hoe ik moest belichten bij het ontwikkelen. Daarentegen boeit de compositie mij, wat is de betekenis van het beeld, hoe houdt iemand zijn arm? Er staan altijd mensen op mijn foto's, op afstand om helderheid te krijgen. Geregeld werd ik kwaad op mijn eigen werk, wilde ik het een schop geven. Dat noodlottig kiezen weer: is het te groot, te klein, te ver af? Ik heb een liefde voor plaatjes, voor afbeeldingen, zonder lijsten, meteen als behang op de muur.''

,,In het begin gebruikte ik mezelf vaak als model. Niet als zelfportret, eerder omdat ik het niemand anders wilde aandoen om minutenlang geknield op een ijskoude vloer doodstil zitten te zijn. Bovendien was ik zelf de enige die het meest tot langdurige onbestendigheid bereid bleek. Welk moment dan vast komt te liggen? Tja. Neem het moment waarop je iets uit de handen laat vallen, dat je nog net had kunnen vangen: zal ik ingrijpen of zal ik niet ingrijpen? Uit een venijnig soort nieuwsgierigheid vang je op het nippertje niet, om te zien hoe de pot met pindakaas breekt.''

Foto's dwingen de toeschouwer tot een standpunt. Op haar dia 'Langzamer leven' staat, op de rug gezien, een witgeklede vrouwenfiguur met een koffer in de ene, een hoedendoos in de andere hand. De hotelkamermeubels zijn met witte lakens bedekt, binnenvallend zonlicht wijst op een zomerse dag ergens in het zuiden. De vrouw staat met haar bagage voorover geheld, maar niet duidelijk is, of zij vertrekt of aankomt. Van uitermate gewichtig belang vindt Post die vraag niet, wel wil zij graag vragen 'open houden'.

Vooral in haar dia's zitten raadselachtige verhalen, en als de toeschouwer die er niet uit wil of kan halen, dan vertelt Liza May Post die er zelf wel bij. Een medestudent van de Rietveldacademie zei haar ooit: 'Het lijkt alsof je een orakel in je hebt, waar je vervolgens naar luistert.' Het woord 'orakel' zou zij zelf vanwege het grootse begrip niet gebruiken, maar de betekenis ervan wel degelijk. Zo achteloos laat dat 'orakel' zich overigens niet raadplegen, en treedt soms acute paniek in: dan kan zij tijdens de enscenering van een foto niet vinden wat zij in haar hoofd heeft.

Andersom moet een al gebeurd verhaal nog even wachten tot het in het vakje rolt waar Post het hebben wil. Op studiereis naar Rusland bedacht zij dat een medestudent haar die twee weken lang maar opgetild moest houden. Hij had dat, kortstondig, al eens eerder gedaan en in een zeker machogebaar dat zij opvatte als: 'ziezo, blijf jij maar een klein meisje'. ,,O ja?'', dacht Post, ,,moet ik een klein meisje blijven? Goed, maar dan zul je me ook twee weken moeten optillen.'' Dat kwam er niet van, maar het tilorakel keerde wel terug in haar dia 'Optillen', waarop een te snel uit zijn kleren gegroeide man een meisje optilt alsof hij een bloemenvaas torst.

Voor haar films - of liever: bewegende foto's - hoef je geen vrijwel uitgestorven geduld uit te oefenen, want ze duren doorgaans amper een minuut. Daarentegen doet Post steevast een beroep op het fantasievermogen van haar kijkers. In de film 'Adem' (1994) zit een meisjesachtige vrouw wijdbeens op de grond, de rug tegen een bedrand geleund. Het silhouet van haar hoofd hangt als een hotelschilderijtje boven het bed. Voor haar voeten vlamt en knettert een kampvuurtje. Vanuit het geopende raam weerklinkt 'openstaandraamgeluid', zoals Post het straatgedruis omschrijft. 'Vrouw steekt vuurtje in hotelkamer', is wat al te karig samengevat, want Post had nog voordat ze begon te filmen tamelijk meer in haar hoofd. ,,Een directiesecretaresse, die naar iets primitiefs terugverlangt. Die tijdens de lunch een konijn in de haven vangt, om dat te gaan roosteren. Dat idee verdween weer, ik ging van exterieur naar interieur. Maar dat de secretaresse stress lijdt, bleef overeind: als ze zucht, en het hoofd naar het vuur buigt, zie je dat ze een kale kruin heeft. Het schijnt dat nu ook vrouwen sneller kaal van zorgen worden. Anderen zien er een contact tussen hemel en hersenen in; de blote kruin als intermediair voor hogere invloeden.''

In 'Trying' (1998) probeert een in blauwgrijze stof gehulde vrouw onverdroten en vergeefs een beregende olifant te beklimmen. In de zwijgende, voortkauwende en onvoegbare olifant valt het continent Amerika te lezen, dat zich net zo onverschillig aan Post aandiende gedurende het jaar dat zij er woonde. Achter de olifant gaat een waar gebeurd verhaal schuil: Vietnamsoldaten verscheepten de jonge olifant naar Amerika, omdat hij alleen in de jungle ronddoolde met schroeiplekken van napalmbommen op z'n kop. Behalve door de oorlog bleek hij ook nog eens getraumatiseerd door dikke mannen. Post zocht geen circusentourage en vond de olifant al 7bladerend in een gids voor fotografiebenodigdheden. Sinds zijn vertrek uit Vietnam woont hij in een particulier dierenpension, waar de His Masters Voice-reclamehondcollega van de platenmaatschappij RCA het grootste deel van de vergoeding voor de onkosten opbrengt, en waar ook de gepensioneerde paarden wonen die ooit hun koetsjes door het Central Parc van New York trokken.