Zelfverzekerde Juliana veranderde in een zwevende volgster

"Dat is een valkuil waar ik van weg wilde blijven. Bernhard heeft zich misdragen, maar dat betekent niet dat Juliana in de jaren vijftig een voorbeeldig staatshoofd was. Zij kwam terecht in een sekte, een ander woord heb ik er niet voor, en daar zaten bedenkelijke kanten aan."

Het idee voor het boek dat morgen na zes jaar onderzoek uitkomt, was niet van haarzelf, zo erkent Withuis. "Toen mijn redacteur het idee opperde, zei ik nog: huh? Ik ben nooit per se geïnteresseerd geweest in het Koninklijk Huis. Ik kom uit een communistisch nest, monarchie maakte zo geen deel uit van mijn opvoeding. Wel raakte ik bij het schrijven van mijn biografie van verzetsheld Pim Boellaard stevig doordrongen van het belang van de monarchie voor veel mensen. Na wat aftasten kon ik al niet meer terug, moest ik het doen."

Brieven

Toegang tot het Koninklijk Huisarchief kreeg Withuis niet voor deze eerste wetenschappelijke biografie van Juliana. Maar lang treurde zij daar niet over. Toen bekend werd, onder meer via het tv-programma Zomergasten, dat zij de biografie ging schrijven, werd van alle kanten materiaal aangedragen. "Dochters van vriendinnen van Juliana boden spontaan hun correspondentie aan. Ik maak daar veel gebruik van. Ik wil dicht bij de persoon blijven en brieven lenen zich daar goed voor."

Withuis was soms geschokt over de godsdienstigheid in de brieven die de koningin aan vriendinnen schreef. Toen het dochtertje van een vriendin in een vijver was verdronken, schreef ze aan haar: 'En wat is een kort en gelukkig leven een voorrecht voor haar, dat ze heeft boven ons'. "Als ongelovige schrok ik van deze blijmoedige benadering van de dood. 'Wat een ingewikkeld persoon is zij toch', dacht ik dan."

Mannenwereld

De ondertitel van het boek - Vorstin in een mannenwereld - verwijst naar de diepe eenzaamheid die Juliana volgens Withuis een groot deel van haar leven heeft gekend. "Dan denk ik aan de jaren dertig waarin Nederlandse diplomaten op zoek gingen naar een man voor haar. Die mannen gingen zo denigrerend met haar om, daar werd ik echt treurig van. Zij was de onaantrekkelijke winkeldochter waar men mee leurde. Heel vernederend."

Juliana rebelleerde daartegen door soms niet te komen opdagen op een afspraak met een of andere prins. "Of anders gedroeg zij zich wel heel onaangepast. Hier ligt volgens mij de kiem voor het vallen voor de charmes van Bernhard. Met hem waren de rollen omgedraaid, hij drong zich aan haar op."

Zelfverwijt

In de voorpublicatie 'Juliana's vergeten oorlog' liet Withuis al zien hoe de prinses in Canada vastberaden tot grote hoogte steeg. Terug in Nederland merkte ze dat niemand dat was opgevallen, tot haar grote teleurstelling. De zelfverzekerde vrouw veranderde in een zwevende volgster van gebedsgenezeres Greet Hofmans die in haar leven kwam wegens dochter Marijke die leed aan een ernstige oogkwaal.

"Het was een stapeling van factoren die daartoe leidden", zegt Withuis. Een daarvan was dat zij gebukt ging onder zelfverwijt over Marijkes kwaal. Tijdens de zwangerschap bezocht zij, tegen het advies van artsen in, een plek waar rode hond heerste. Daarna raakte zijzelf besmet. "Ik denk dat zij zo ontvankelijk was voor de kliek van Hofmans, omdat volgens hen het lot van de mens in Gods hand ligt. Dat verlichtte haar zelfverwijt over de ziekte van Marijke."

Beïnvloedbaar

Historicus Fasseur concludeerde in zijn boek over de huwelijkscrisis dat Bernhard in 1956 via Der Spiegel de band van Juliana met Hofmans openbaarde om zo de monarchie te redden. Daarvan gelooft Withuis niets. "Hij deed dat om zichzelf te redden. Zijn bestaan hing af van het huwelijk met Juliana. Wat hij deed was buitengewoon riskant. Het had fout kunnen lopen. Als het hem echt om de monarchie was gegaan, had hij Juliana voordien meer moeten steunen. Hij heeft haar altijd aan haar lot overgelaten."

Juliana was beïnvloedbaar en neigde tot afhankelijkheid, zo denkt Withuis. Ze noemt de mensen op wie zij zich verliet: Wilhelmina, Bernhard, Eleanor Roosevelt, Hofmans en Jan van der Hoeven. "Je kunt een omslag in haar koningschap aanwijzen toen Van der Hoeven haar particulier secretaris werd. Hij was een sociale man die bijvoorbeeld kinderen met moeilijkheden hielp. Vanaf dat moment sloeg Juliana met de haar typerende gretigheid de weg in van maatschappelijk werkster."

Jolande Withuis: Juliana. Vorstin in een mannenwereld. De Bezige Bij. Zaterdag staat in Letter&Geest een recensie van het boek.