Zeer doen of pijn doen?

Vorige week citeerde ik een lezeres die mij had geschreven dat een bepaalde taalvorm ‘zeer deed aan haar ogen’. Prompt kreeg ik van twee lezers een mail waarin zij vertelden dat hun vroeger geleerd was dat ‘zeer doen’ niet goed is, want het zou ‘pijn doen’ moeten zijn. ‘Zeer’ zou je alleen kunnen gebruiken als graadpartikel (‘zeer goed’).

Daar keek ik wel van op. Het zijn meestal de wat oudere lezers die aankomen met schoolregels die er vroeger ingestampt werden, maar in dit geval is dat wel heel verwonderlijk. ‘Zeer’ in de betekenis ‘pijn’ is namelijk al heel erg oud, en dan hebben we het over de Wachtendonkse Psalmen die al uit de 10de eeuw zijn. Veel verder kun je niet terug in het Nederlands.

Ook het grote Woordenboek der Nederlandsche Taal uit de 19de eeuw plaatst geen kanttekeningen bij ‘zeer doen’. Het geeft zelfs aan dat dit een synoniem is van ‘pijn doen’. Waar komt die kritiek dan vandaan? Ook de taaladviesliteratuur uit de hele 20ste eeuw heeft het er niet over.

Dialect van de adel

De taaladviseurs van Onze Taal bieden uitkomst. Zij vermelden op hun website dat ‘zeer doen’ wordt afgekeurd “in sommige kringen”. Deze informatie halen zij uit een boekje over ‘Het dialect van de adel’, dat echter geen officiële status heeft, laat staan dat er behoorlijk onderzoek aan ten grondslag heeft gelegen.

Het lijkt dus een beetje op een sociaal-culturele, anekdotische stijlkritiek, te vergelijken met het verschil tussen ‘ijskast’ en ‘koelkast’, of ‘gebakje’ en ‘taartje’. Het patroon is dan dat “sommige kringen” zich proberen te onderscheiden door een formeel, ouderwets woord (‘zeer’) opzettelijk te vervangen door een gewoner woord (‘pijn’). Mensen van buiten die kringen kunnen dan bekritiseerd worden als ze proberen om zich een formeel taalregister toe te eigenen.

Je zou bijna zeggen dat het juist die taalkritiek is die zeer doet.