Ze is al vaak opgepakt, maar de stem van deze Russische oppositie-oma pakken ze niet zomaar af

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: verkiezingen.

Het is een eenvoudige tekening op karton, met zwart krijt, witte verf en een stuk plakband. Des te ontroerender is het beeld. De persoon in het midden, een vrouw lijkt het, kijkt ons met grote, wanhopige ogen aan. Het meest aangrijpende is het plakband, lomp over haar mond geplakt. ‘Bevrijd politieke gevangenen!’ staat eronder, in het Russisch.

De tekening is gemaakt door Jelena Osipova. Ze demonstreerde begin deze maand in Sint-Petersburg tegen de Russische oorlog. Ze droeg borden met daarop teksten en tekeningen, en was samen met een grote groep die ‘geen oorlog’ scandeerde. Toen meerdere grote in het zwart geklede, gehelmde politieagenten haar oppakten – zachtaardiger dan ze bij andere demonstranten deden, maar toch – werd er gefilmd. Al snel raasden de beelden van de arrestatie van deze ‘oppositie-oma’ het internet over.

Volgens sommigen was Osipova al zo oud dat ze het beleg van Leningrad nog had meegemaakt. Dat beleg eindigde in januari 1944 en Osipova is ‘pas’ net 77, dus dat is wat overdreven. Wel stierf haar grootvader tijdens het beleg, is ze een doorgewinterde criticus van Poetin én, dat werd minder vaak gezegd, is ze kunstenaar. Eind 2015 had ze een tentoonstelling vanwege haar zeventigste verjaardag.

Muurschilderingen in de metro?

Ze studeerde aan dezelfde kunstacademie als waar Marc Chagall ooit had geschilderd, en wilde een vervolgopleiding doen, ‘monumentale schilderkunst’. Maar jonge vrouwen waren er niet welkom, dus besloot ze als docent en kunstenaar door te gaan. Ze zette drie kunstopleidingen op en had geen wroeging. “Wat zou ik als monumentaal schilder hebben gedaan?”, vroeg ze zich in een interview hardop af. “Muurschilderingen in de metro maken?”

In 2002, tijdens de met gifgas beëindigde gijzeling door Tsjetsjeense activisten van de bezoekers van een Moskous theater, ging ze voor het eerst de straat op met een tekst tegen het optreden. Toen in 2004 na de schoolgijzeling in Beslan vierhonderd mensen omkwamen, ging ze opnieuw de straat op. Met de boodschap ‘Geloof niet in oorlogen!’ stond ze later voor het Amerikaanse en Britse consulaat bij het begin van de oorlog in Irak.

Stem tegen Poetin

Ze is vaak opgepakt, vertelde ze in 2015, maar ze vindt het belangrijk haar stem tegen Poetin te laten horen. “Door naar deze demonstraties te gaan, weet je dat je niet alleen bent. Zelfs als er maar weinig mensen komen.” Ze heeft er weleens over nagedacht te stoppen. “Maar mensen zeiden dat ik door moest gaan, omdat ik hun hoop geef.”

In de internationale kunstwereld zijn inmiddels zorgen, niet alleen over de kunst in Oekraïne en over de Russische kunst (vaak ook met Oekraïense wortels) in de rest van de wereld, maar ook Russische kunstenaars en activisten komen steeds meer in het nauw.

Een open brief van Russische kunstenaars tegen de inval in Oekraïne werd bijna twintigduizend keer ondertekend, maar is inmiddels niet meer openbaar omdat de brief een overtreding zou zijn van de nieuwe Russische wet tegen nepnieuws. In plaats van de brief toonde een kunstwebsite nu dus maar een zwart vierkant – een knipoog naar het beroemde kunstwerk van de in Kiev geboren kunstenaar Kazimir Malevitsj.

Met Osipova lijkt het trouwens wel weer goed te gaan. Ze stond eind vorige week weer te demonstreren met een bord: ‘Soldaat, laat je wapen vallen, dan ben je pas echt een held!’, stond erop. Haar stem pakken ze háár niet zomaar af.

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Lees hier eerdere afleveringen.