Zaha Hadid ontwierp gebouwen met ballen

Gletsjers die hun sporen in het landschap hebben getrokken; door de vorst gestolde watervallen en grillige ijsformaties. ­Architect Zaha Hadid was betoverd door het landschap bij Innsbruck in Oostenrijk waar zij een kabelbaan met vier stations mocht ont­werpen. Met deze Nordkettenbahnen zouden bezoekers in korte tijd vanuit het centrum van de stad naar het hoogplateau kunnen reizen. Haar architectuur moest de beleving van dat imposante landschap nog intenser maken. Dat was voor haar de uitdaging, bij al haar ontwerpen. Met onder meer speciaal glas en materialen uit de autoindustrie creëerde ze grillig gevormde stations die er uitzien als ijsformaties die langzaam eroderen, als een echo van de omringende ijsmassa’s. Niet alleen het ­weergaloze uitzicht, ook de spectaculaire vormgeving maakt een uitstapje met de Nordkettenbahnen, in 2007 in gebruik genomen, tot een belevenis, in elke tijd van het jaar.

De Brits-Iraakse architect Zaha Hadid (Bagdad, 1950) overleed in 2016 in Miami aan een hartaanval. Ze geldt niet voor niets als een van de ­beroemdste vrouwelijke architecten. Dat realiseer je je weer des te meer als je door het kloeke boek bladert dat Taschen uitbracht met een overzicht van haar werken tot op de dag van vandaag. Adembenemende bouw­werken ontwierp ze in vloeiende lijnen, vaak ontleend aan de natuur. Het boek borduurt voort op een eerdere publicatie. Na haar overlijden bleef haar bureau werken aan haar ontwerpen en ideeën en daarom werd het tijd voor een nieuw overzicht.

Hadid wordt vaak in een adem genoemd met top­architecten als Rem Koolhaas, Frank Gehry, Norman Foster en Daniel Libeskind, allemaal mannen. Als eerste vrouw won zij in 2004 de Pritzker Prijs, de Nobelprijs voor de architectuur. Haar ontwerpen pik je er meteen uit, omdat de vormen vaak zo extreem zijn dat je niet begrijpt hoe ze gebouwd konden worden. Het knappe is dat ze ook zo goed in elkaar steken, zoals bijvoorbeeld het Maxxi Museum in Rome, dat andere architecten daarvan weer kunnen leren.

Hadid groeit op in Irak in een kosmopolitisch gezin en wordt na een studie wiskunde in Beiroet en een opleiding aan de Architectural Associaton in Londen in 1977 partner bij het bureau OMA van Koolhaas, die ze als haar leermeester ziet.

Drie jaar later begint ze haar eigen bureau, maar heel lang blijft ze een ‘papieren’ architect. Ze maakt prachtige tekeningen en schilderijen en wint diverse prijzen voor haar composities, die dan nog vol hoekige en gefragmenteerde vormen zitten.

Die deconstructivistische stijl zie je ook terug in haar eerste gerealiseerde bouwwerk uit 1993: een brandweerkazerne van de meubelfabrikant Vitra in Weil am Rhein bij Bazel. Het wordt nog altijd gezien als een van haar beste gebouwen, waarin ze ook dan al de wetten tart van wat constructietechnisch mogelijk is. Als ze deze brute stijl afzweert en haar gebouwen vloeiende welvingen en sensuele lijnen krijgen, gaat het hard met haar carrière. Het ene architectonische juweel na het andere wordt gerealiseerd in alle delen van de wereld.

Je mond valt ervan open als je de foto’s van al haar ­creaties op een rijtje ziet. Je kunt het spektakelarchitectuur noemen, maar wat een lef had Hadid om te experimenteren met vormen die je niet voor mogelijk had gehouden.

Van de natuur leert ze veel en daar zie je ook geen rechte lijnen, zegt ze. Maar dan nog... je moet het maar durven om een luchthaven de vorm te geven van een zeester, zoals het vorig najaar geopende Daxing in Peking. Het Havenhuis in Antwerpen is ook zo’n fraai staaltje van haar gewaagde bouwstijl. Als een schip met een flonkerende ‘diamanten’ huid zweeft het boven een voormalige brandweerkazerne, als symbool van deze ­ havenstad en haar diamantnijverheid.

Vooral in China en de Golfstaten met hun grote bouwbudgetten heeft Hadid zich kunnen uitleven met adembenemende gebouwen als het Opera House in ­Guangzhou (China), het King Abdullah petroleum studies and research center in Riyadh (Saudi-Arabië) en het cultureel centrum in Bakoe (Azerbeidzjan) dat ze ontwierp voor de toenmalige president Heydar Aliyev. Het leverde haar ook kritiek op dat ze werkte voor regimes die het niet zo nauw namen met de mensenrechten.

Op Hadids bureau, dat trouw blijft aan haar stijl, ­roemen ze haar moed, energie en doorzettingsvermogen: ze was een ‘krachtpatser met ballen’. Haar hele leven doceerde ze ook. Toen ze een keer op de TU Delft het werk van vrouwelijke architectuurstudenten beoordeelde, vond ze het allemaal niks. ‘Het heeft geen ballen’, zei ze.

Zaha Hadid
Complete Works 1979 - Today
Taschen; 72 pagina’s, € 50.

Lees ook:

Vier hoogtepunten van de Alpenhoofdstad én een uitstapje naar Fiss

Innsbruck is een stad voor bergsporters, fietsers en muziekliefhebbers. Waar architecten van naam, onder wie Zaha Hadid, op ingenieuze wijze moderne accenten hebben aangebracht tussen de traditionele, barokke gebouwen.

Stedebouwkundige Cornelis van Eesteren: Man van ruimte, licht en water

Stedebouwkundige Cornelis van Eesteren (1897-1988) vond zijn waterloo in Lelystad.
Hij kreeg wel een plein. In Almere.