YouTube wordt gebruikt als wapen en daar doet het platform te weinig tegen, zeggen factcheckers

YouTube is een van de grootste verspreiders van nepnieuws en desinformatie en doet te weinig aan het opsporen van onwaarheden op het platform. Dat schrijven meer dan tachtig factcheck-organisaties wereldwijd in een open brief aan Susan Wojcicki, CEO van YouTube.

De organisaties achter de brief zijn onder meer FactCheck.org uit de VS, Knack Magazine uit België en stichting Full Fact uit het VK. Volgens hen spant YouTube zich te weinig in om het probleem aan te pakken. Daarmee staat het platform toe dat het door kwaadwillende groepen wordt gebruikt als wapen om mensen mee te manipuleren, zichzelf te organiseren en fondsen te werven.

In de brief staan talloze voorbeelden van hoe samenzweringsgroepen samenwerken via YouTube en zo nepnieuws verspreiden over Covid-19, vaccinaties, valse behandelingen voor kanker en mensenrechtenschendingen. Ook wordt het platform gebruikt voor politieke propaganda of om verkiezingen in diverse landen te manipuleren. Zo berekenden de briefschrijvers dat er aan de vooravond van de rellen in het Capitool 33 miljoen keer video’s over de verkiezingsfraude werden bekeken op YouTube.

Topprioriteit

YouTube zelf beweert dat het tegengaan van desinformatie de grootste verantwoordelijkheid én topprioriteit is van het bedrijf. Maar de factcheckers constateren dat toch veel van de video’s onder de radar blijven en gewoon op het platform staan.

Het is een complex probleem, zegt Marijn Poeschmann, manager Benelux van YouTube. Volgens haar is er sinds 2017 veel geïnvesteerd in het bestrijden van nepnieuws. Ook werkt het platform veel samen met experts, factcheckers en het Google News Initiative om bronnen te verifiëren en nieuws van betrouwbare kanalen prominenter te presenteren. “We moeten dit gewoon goed krijgen.”

2 miljard gebruikers

Toch loopt het platform altijd achter de feiten aan. YouTube heeft inmiddels 2 miljard gebruikers, die elke minuut meer dan 500 uur aan materiaal uploaden. Een combinatie van machine en mensen controleert dat materiaal, maar dat gaat niet altijd feilloos, geeft ook Poeschmann toe.

Het gaat bijvoorbeeld regelmatig mis in de kleinere taalgebieden, zegt Peter Burger van de Universiteit van Leiden. Hij is niet betrokken bij de brief, maar doet wel al jaren onderzoek naar nepnieuws en onbetrouwbare verhalen. Hij ziet dat in landen als Nederland en Myanmar regelmatig opzettelijk valse informatie wordt verspreid.

Zo signaleerde hij eerder een Nederlandse propagandacampagne vanuit Indonesië tegen de onafhankelijkheidsstrijd in Papua waarbij veel valse accounts betrokken waren. “Dat was al eerder gebeurd en het is toch opmerkelijk dat techbedrijven als YouTube dan door ons gewaarschuwd moeten worden. Terwijl wij dit maar met een klein groepje mensen doen en niet beschikken over de gegevens en middelen waar die platforms zelf over beschikken.”

Meer menskracht

Burger denkt dat alleen een controle door algoritmes niet afdoende is om dit soort onware berichten op te sporen; er is echte menskracht voor nodig. Vaak worden nepberichten pas verwijderd nadat er een rel over is ontstaan. Waarschijnlijk vinden de bedrijven nepnieuws niet belangrijk genoeg om er nog meer in te investeren, zegt Burger. “Er is gewoon geen eenvoudige oplossing. In de stapels rapporten die er inmiddels over dit onderwerp zijn verschenen staat dat er op verschillende fronten maatregelen moeten worden getroffen, zowel nationaal als internationaal. Meer samenwerking met factcheckers, onafhankelijk toezicht op de algoritmes en de inspanningen van de bedrijven zelf en meer onderwijs in mediawijsheid op scholen.”

In de open brief stellen de factcheck-organisaties voor te helpen. Ze willen dat YouTube transparanter te wordt over het aantal nepvideo's en over hun bereik en impact. Bovendien is het volgens de organisaties effectiever om onjuiste berichten die niet in strijd zijn met de wet niet direct te verwijderen, maar te voorzien van context met links naar de juiste informatie en feitencheckpagina’s om de berichten te ontkrachten. Dat kan bijvoorbeeld door een melding over de oorspronkelijke video te plaatsen.

In een officiële reactie laat YouTube weten dat het aantal vertoningen van schadelijke video’s de afgelopen jaren is geslonken van 1 procent van alle views naar 0,21 procent en dat het bedrijf zal blijven samenwerken met factcheck-organisaties.

Lees ook:

Nepnieuws, complotten, mensenhandel; Facebook lijkt de grip op zijn netwerk kwijt te zijn

Facebook maakt liever excuses dan dat het echt iets doet aan het verspreiden van desinformatie en haatberichten. Dat blijkt uit nieuwe informatie in de Facebook Papers.