Kunstmanifestatie Kassel
Woede over antisemitische beelden op Duitse kunstexpo Documenta
Een man met haakneus en een varken met een davidster: Duitsland schrikt van antisemitisch geladen kunst op de Documenta in Kassel.
Op de internationale kunstexpo Documenta in het Duitse Kassel wordt een kunstwerk weggehaald omdat er antisemitische beelden op te zien zouden zijn. Eerder was het al afgedekt met een zwart doek na woedende reacties van Duitse politici en Joodse belangenorganisaties aan het adres van de organisatoren van het evenement. Documenta wordt eens in de vijf jaar gehouden en trekt kunstliefhebbers van over de hele wereld. De kunstenaars en organisatoren van de Documenta hebben excuses gemaakt en bezweren dat ze alle vormen van racisme verwerpen.
Het metershoge kunstwerk, gemaakt door het Indonesische collectief Taring Padi, stond op de Friedrichsplatz in Kassel, een soort Museumplein dat het kloppend hart is van de Documenta. Op maandagavond werden delen van het kunstwerk, dat van verre te zien is, afgeplakt. Weinig mensen snapten wat er aan de hand was. Ergens riep een vrouw “dit is censuur”, maar verder heerste er een gelaten sfeer en bekeken bezoekers de andere kunst op het veld.
Het gewraakte kunstwerk People’s Justice is een druk geheel met veel figuren, dat het bewind van de Indonesische oud-president Soeharto moet uitbeelden. Tussen die figuren was een man te zien met een haakneus, scherpe hoektanden en een zwarte hoed met daarop de letters SS. Elders op het doek was een varken afgebeeld in militair uniform. Om zijn hals een sjaal met davidster en op zijn helm het woord ‘Mossad’, de naam van de Israëlische geheime dienst.
‘Hier ligt de grens voor kunstzinnige vrijheid’
“Deze beelden laten geen ruimte voor interpretatie, ze zijn duidelijk antisemitisch”, zei Meron Mendel, directeur van het Duitse Kennisinstituut Anne Frank. Hij kreeg steun van de Duitse staatssecretaris voor cultuur, Claudia Roth: “Hier ligt de grens voor kunstzinnige vrijheid.” Volgens de Israëlische ambassade in Berlijn doen de beelden denken aan nazipropaganda.
Het doek werd afgelopen vrijdag opgehangen, vlak voor de officiële opening van de Documenta. Het duurde even voor de antisemitische stereotypen in de wirwar van figuurtjes ontdekt werden, maar maandag sloeg de vlam in de pan. Voor veel critici was dit een bevestiging van wat ze al maanden zeiden: rond de vijftiende editie van de Documenta hangt een geur van Jodenhaat.
Iedere editie van de Documenta heeft een curator die de deelnemende kunstenaars selecteert. Dit jaar is dat Ruangrupa, net als de makers van het bekritiseerde werk een Indonesisch kunstenaarscollectief. Eerder ontstond er ophef omdat Ruangrupa een Palestijnse groep had uitgenodigd die sterk anti-Israël zou zijn. Het viel critici op dat er geen kunstenaars uit Israël waren uitgenodigd. Ruangrupa zou zich hebben aangesloten bij een boycot van Israël.
Tegen alle vormen van racisme
De organisatie van de Documenta en de curatoren van Ruangruppa hebben herhaaldelijk gezegd dat ze tegen alle vormen van racisme zijn en dat ze juist debat en verbinding willen. Na de ophef over de nazikarikaturen herhaalden ze dit. Ook de makers van het doek gaven in een lange verklaring uitleg. Ze wilden niemand kwetsen. Hun werk had eerder zonder problemen in Indonesië en China gehangen. ‘Uit respect en spijt dekken we het kunstwerk af’, schrijft Taring Padi in een verklaring. ‘Laat het een monument van treurnis zijn over de onmogelijkheid van een dialoog op dit moment. Hopelijk geeft het aanleiding tot een nieuwe dialoog.’
De zwaar bekritiseerde directeur van Documenta, Sabine Schormann, zei dat het bestuur nooit vooraf kunstwerken keurt. Dat zou volgens haar de vrijheid van de kunstenaars in de weg staan.
‘Ik ben toch geen Jodenhater?
Bezoekers van de expo stonden dinsdagochtend op het plein voor het –inmiddels geheel afgedekte – kunstwerk. Ellen Purey (74) uit het Ruhrgebied is verontwaardigd. “Ik mag op mijn leeftijd toch zelf beslissen wat ik wel of niet wil zien? Het zou juist tot discussie moeten leiden. Maar er zijn al vrienden die vinden dat je hier nu niet meer naartoe kunt. Maar dat ik hier ben, maakt me toch geen Jodenhater? Dat ben ik niet.”
Peter Vey (72) uit Kassel vindt dat de organisatie beter had moeten opletten. “Ze hadden het niet moeten ophangen, dit zwarte ding is belachelijk.” Van hem had wel meer kunst niet gehoeven. “Er zit veel troep tussen.” Hij peinst even. “Ach, misschien was deze ophef juist de bedoeling, deze Documenta zal hierom herinnerd worden.”
De organisatie van de Documenta en de curatoren van Ruangrupa benadrukken dat ze tegen alle vormen van racisme zijn, en dat ze juist debat en verbinding willen. Volgens de makers van het doek hing hun werk eerder zonder problemen in Indonesië en China. ‘Uit respect en spijt dekken we het kunstwerk af’, schrijft Taring Padi. ‘Laat het een monument van treurnis zijn over de onmogelijkheid van een dialoog op dit moment.’ Volgens de bekritiseerde directeur van Documenta, Sabine Schormann, keurt het bestuur nooit vooraf kunstwerken omdat dat ‘de vrijheid van de kunstenaars in de weg staat’.
Documenta duurt nog tot 25 september.
Lees ook:
Documenta 14
De Documenta in Kassel kreeg al veel kritiek. ‘Te politiek’, ‘te veel conservatoren, te weinig kunst’. Kunsthistorica Joke de Wolf bespreekt de vorige editie van 2017 in zeven punten.
Internationale academici willen nieuwe definitie van antisemitisme
Een groep vooraanstaande academici heeft in 2021 een voorstel gedaan voor een nieuwe definitie van antisemitisme. De bestaande definitie is volgens hen te veel gepolitiseerd.
