Raoul Steffani (30) krijgt, als zevende zanger sinds 1981, de Nederlandse Muziekprijs. Een atypische bariton, die zich helemaal in de Scandinavische liederen stortte en er zelfs Zweeds voor leerde. ‘Ik voel daar een diepe, spirituele verbinding mee.’
Het is december 2020. Het land zit op slot vanwege corona. In een lege Stadsgehoorzaal in Leiden geeft bariton Raoul Steffani een recital, dat live wordt uitgezonden op de radio. Stress. Zingen voor een lege zaal is lastig, omdat je geen energie terugkrijgt van het publiek. En om de druk nog wat te verhogen is het auditorium niet helemaal zonder toehoorders. Want op het balkon zitten juryleden van de Nederlandse Muziekprijs. Steffani’s recital is tevens een auditie om toegelaten te worden tot het traject van die prijs, de hoogste onderscheiding die door het Fonds Podiumkunsten namens het ministerie van OCW aan een musicus, werkzaam in de klassieke muziek, kan worden uitgereikt.
Een dag na dat surreële recital waarop hij liederen van Beethoven, Grieg en Backer-Grøndahl zong, hoort Steffani dat hij geslaagd is voor het toelatingsexamen en aan het tweejarig traject mag beginnen. Dat betekent twee jaar waarin hij zich naar eigen inzicht met geld dat bij de Nederlandse Muziekprijs hoort verder mag ontwikkelen. Het is overigens geen garantie dat de prijs uiteindelijk ook wordt toegekend. Eind 2021 werd bekend dat celliste Ella van Poucke na haar studietraject niet werd voorgedragen voor de prijs. Van Poucke klaagde over de gang van zaken in de pers.
Afgelopen donderdag werd bekend dat Steffani de prijs wél krijgt uitgereikt. Hij is daarmee de zevende zanger die de prijs krijgt sinds die in 1981 werd ingesteld. Onder anderen Jard van Nes, Christianne Stotijn, Henk Neven en Peter Gijsbertsen gingen hem voor. Hij heeft niet zo veel mee gekregen van het gedoe en het onderzoek dat het Fonds Podiumkunsten na Van Pouckes klacht startte naar het reglement en het besluitvormingsproces.
“Het weinige wat ik ervan gehoord heb, herken ik niet. Het voordeel van de grote bewegingsruimte binnen het prijstraject vind ik dat je het echt naar je eigen hand kunt zetten en individueel kunt vormgeven. Je hebt de regie over de indeling van die twee studiejaren dus zelf in de hand. Die vrijheid is van belang, omdat je voor elke musicus en elk instrument een eigen weg moet zien te vinden.”
Technische bubbel
“Na dat gekke recital in 2020 volgde een gesprek met de adviescommissie, waarin ik kon uitleggen wat mijn plannen waren. Zo konden ze mij leren kennen en een indruk krijgen van hoe ik in de wedstrijd zit. Mauricio Fernández werd mij als mentor toegewezen. Een stemmenkenner die jarenlang verantwoordelijk was voor de casting van de zangers in de NTR ZaterdagMatinee. Eigenlijk wel goed dat mijn coach geen zanger was, want als zanger zit je vaak al zo vast in je eigen technische bubbel. Je bent altijd maar aan het schaven, en juist in deze fase van je ontwikkeling en carrière moet je dat soms loslaten en naar het grotere geheel kijken.
“De andere kant van het vak is goed ondernemerschap. Dus gesprekken met orkestdirecteuren en programmeurs zijn belangrijk om te begrijpen hoe zij casten, waarom zij de ene zanger terugvragen en de andere niet. Ik kon werksessies doen met dirigenten en masterclasses volgen. De lessen en coaching die ik deze twee jaar heb gehad waren van groot belang voor het verder ontwikkelen van wat een beetje mijn handelsmerk lijkt te zijn geworden: eigenheid en onderzoek naar repertoire buiten de gebaande paden.”
Steffani zal de prijs op 13 oktober uitgereikt krijgen uit handen van staatssecretaris Gunay Uslu in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Nadat hij daar met Asko|Schönberg onder leiding van Ed Spanjaard muziek van Bach, Pfitzner en Alma Mahler heeft gezongen.
“Ik vind die boog van december 2020 naar oktober 2023 wel mooi”, zegt Steffani. “Van die vreselijke tijd en lege zaal in Leiden naar de weer volle zalen van nu. Door corona ben je je meer bewust geworden van het bijzondere van ons vak. Het heeft me geleerd om niets voor lief te nemen. Én: dat er niets gaat boven live muziek. De wisselwerking tussen musici en publiek heeft iets magisch.
“De solo-cantate Ich habe genug van Bach en de liederen van Pfitzner en Alma Mahler geven mooi twee zwaartepunten aan van mijn traject de afgelopen twee jaar. Ik wilde het fin de siècle in Wenen verder onderzoeken en me verdiepen in de barokmuziek. Ik hoor weleens dat ik een atypische zanger ben, ik pas niet zo makkelijk in een mal, denk ik. Dingen doen die anderen niet doen, zoeken naar inhoudelijk repertoire waarin je iets eigens kunt vinden en delen. Zo heb ik me bijvoorbeeld helemaal in de Scandinavische liederen gestort. Ik heb er zelfs twee jaar Zweedse taal en cultuur voor gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Nee, Italiaans vond ik te voorspelbaar.”
Mooie duetten
Dus in de toekomst geen programma met als titel: Steffani zingt Steffani? “Ja, ja, zeker wel. Wat grappig, want daar heb ik vanwege vermeende verre Italiaanse voorouders natuurlijk aan gedacht. En barokcomponist Agostino Steffani heeft heel mooie duetten gecomponeerd. Die zou ik best weleens willen uitvoeren.
“Maar ik vond Zweeds altijd al heel mooi. Op mijn vijftiende heb ik al eens een cursus Zweeds gedaan. Dus al voordat ik echt met zingen begon. Ik herkende iets in de klank van het Zweeds vanwege mijn Zuid-Limburgse roots, het muzikale en het zangerige ervan. Bovendien ervaar ik een diepe, spirituele verbinding met het Scandinavische repertoire. De melancholie, het verlangen, de eenzaamheid, de verstilling en de natuur – dat vind je allemaal in de liederen van Sibelius en Grieg bijvoorbeeld.
“De Zweedse mezzosopraan Anne Sofie von Otter was altijd een inspiratiebron op dit vlak. Ik heb contact met haar gehad, maar van lessen is het nooit gekomen. Ze heeft me wel geholpen toen ik voor het eerst Zweeds ging zingen. Daarnaast was Thomas Hampson een fantastische docent van wie ik gedurende meerdere jaren veel geleerd heb. En ik ben nog steeds vereerd en blij dat mezzosopraan Magdalena Kožená wilde meedoen aan mijn album Love’s Spring met muziek van Robert en Clara Schumann. Voor een jonge Nederlandse bariton is het natuurlijk geweldig om met zó iemand samen te werken en stiekem ook van dichtbij van haar te mogen leren.”
Steffani studeerde onder andere aan de Universität für Musik und darstellende Kunst in Wenen. Daar wilde hij specifiek heen om er de sfeer op te snuiven en om met eigen ogen te zien waar de muziek uit het fin de siècle ontstaan was. “Ik wilde echt in die tijd duiken, de tijd van onder anderen Mahler en Berg. Ik had daar echt heel veel lessen, hield het soms amper bij. Naast drie zanglessen per week onder andere ook opera coaching met een dirigent en lied coaching met een pianist. En als het even kon ging ik naar de Wiener Staatsoper. Drie keer per week hoorde en zag ik daar de grote operazangers in een enorm breed repertoire. Die tijd in Wenen was confronterend én inspirerend. Ik ben van nature wel nostalgisch aangelegd – nou, dan kun je in Wenen je hart ophalen.
“Ik studeerde twee jaar aan een opleiding in Tilburg. Toen ik daar de smaak een beetje te pakken had gekregen, werd het een sport om er verder in te komen. Al snel wilde ik mijn horizon verbreden en ben ik naar Wenen gegaan. Meer uitdaging, meer inspiratie, een spannender omgeving.”
Onderzoekende houding
Buiten zijn dictie, verstaanbaarheid, taalgevoel en een eigen klanksignatuur is het die onderzoekende houding waar de jury van de Nederlandse Muziekprijs enthousiast over was. In het rapport staat te lezen: ‘Steffani heeft zijn horizon verbreed door contact te leggen met programmeurs, musici en dirigenten (...) Ook heeft hij zijn repertoire uitgebreid door cd-projecten en samenwerkingen met diverse collega zangers, orkesten en ensembles (...) De commissie kijkt reikhalzend uit naar de volgende verrassingen die hij in petto heeft’.
Wat kunnen we nog aan verrassingen verwachten? Misschien toch een keer iets zingen van Karen Carpenter? Steffani is een grote fan van de zangeres van The Carpenters, bekende hij ooit in een interview. Verbaasd: “Ik heb er misschien weleens over gedacht, ja. Haar stem was de eerste die me echt raakte. Ook door haar aangrijpende levensverhaal. Maar het is eigenlijk heel privé. Iets dat je niet wilt of kunt weggeven. Bovendien had zij als lage mezzosopraan een enorm bereik, dus ik beperk me tot het pianospelen van hun muziek. Weet je, ik wilde eigenlijk ooit pianist worden. Dat is niks geworden maar misschien ooit een uitstapje naar een jazz-trio of zo. Of in Bachs Matthäus-Passion continuo spelen op het klavecimbel, dat lijkt me ook heerlijk.”
Raoul Steffani is op 5 en 7 mei te horen in ‘Ein deutsches Requiem’ van Brahms met het Residentie Orkest onder leiding van Anja Bihlmaier. In juni volgen optredens met muziek van Händel in de Londense Wigmore Hall met Arcangelo en in augustus zingt hij op de Bregenzer Festspiele de rol van Johann in Massenets ‘Werther’. Het Nederlands Muziekprijs-concert is op 13 oktober in het Muziekgebouw.
Lees ook:
‘Operetta Land’ van Steef de Jong is een feest waarin alles grandioos openklapt en samenvalt
Met Raoul Steffani, Laetitia Gerards, Marc Pantus, Femke Hulsman en Frederik Bergman stond er verder een puik zingend kwintet tussen het karton. Een heerlijke middag was het, waar iedereen breed glimlachend na ruim anderhalf uur uitkwam. De oren vol aanstekelijke melodietjes. Wat jammer dat er maar zes voorstellingen zijn. Spoedt u!
