Wie zijn ‘ze’ eigenlijk als we ‘stem ze weg!’ roepen?

Woensdag ging de taalrubriek over ‘ze’ in plaats van ‘hen’ in slogans van het type ‘Stem ze weg!’ (niet: ‘Stem hen weg!’). Naar aanleiding daarvan mailde een lezer dat ‘ze’ – anders dan ‘hen’ – volgens zijn taalgevoel vooral wordt gebruikt voor ‘een onbepaalde groep’.

Daar kan ik me iets bij voorstellen, al wordt met ‘ze’ in ‘stem ze weg!’ wel degelijk gedoeld op de bewindspersonen of de regeringspartijen die het kabinet vormen.

Hoe valt de intuïtie van de lezer te verklaren?

Net als ‘hen’ is ‘ze’ niet alleen de ob­jects­vorm van het per­soon­lijk voor­naam­woord van de der­de per­soon meer­voud, maar ‘ze’ kan ook als onderwerpsvorm fungeren. ‘Ze’ is dan meestal de onderwerpsvorm van de der­de per­soon vrou­we­lijk en­kel­voud (‘ze komt zo’) of van de derde persoon meervoud van alle geslachten (‘ze komen zo’).

Daarnaast wordt ‘ze’ in informele taal ook als onderwerpsvorm gebruikt zonder dat er naar een specifieke persoon of groep personen wordt verwezen, zoals in ‘ze zeggen dat er oorlog komt’ en ‘ze zouden hem moeten opsluiten’. In zo’n context heeft ‘ze’ min of meer dezelfde betekenis als het onbepaald voornaamwoord ‘men’. In dit opzicht lijkt ‘ze’ op ‘je’, dat in contexten als ‘je zou zeggen dat het geen moeite kost om altijd aardig te zijn’ eveneens naar een onbepaalde persoon of groep personen verwijst en synoniem is met ‘men’.

In zinnen met een gebiedende wijs, zoals ‘pak ze dan!’ en slogans met zo’n gebiedende wijs van het type ‘stem ze weg’ kan de objectsvorm ‘ze’ een vergelijkbaar onbepaald karakter hebben. Met dit ‘ze’ verwijs je naar een groep individuen, maar niet per se naar elk van hen persoonlijk. Anders gezegd: ‘ze’ verwijst in zulke zinnen naar alle individuen waarvan in de gegeven context sprake kan zijn. Wie ‘stem ze weg!’ zegt, verwijst naar de bewindslieden in het kabinet of naar de regeringspartijen, ongeacht wie die bewindslieden zijn of wie in die partijen zitten.