Wie heeft bedacht dat de overwinnaars altijd de geschiedenis schrijven?

‘In de politiek wordt de geschiedenis geschreven door de overwinnaars’, luidt een cliché dat je na verkiezingen weleens in de krant aantreft. Het is een invulling van een gemeenplaats die ook van toepassing is buiten de politiek en die in verschillende varianten voorkomt, zoals ‘de geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars’ en ‘het zijn de overwinnaars die de geschiedenis schrijven’.

Deze uitspraak wordt soms getypeerd als ‘ijzeren natuurwet’, wat overdreven is, ook weleens als een spreekwoord, maar meestal als een gevleugeld woord oftewel een catchphrase, dat wil zeggen een uitspraak van een persoon (of personage) die – vaak in een pakkende formulering – in de omgangstaal ingeburgerd is.

Als de uitspraak over de overwinnaars die de geschiedenis schrijven, die in het Nederlands sinds 1950 wordt aangetroffen, inderdaad een catchphrase is, willen we ook graag weten wie de geestelijk vader (of moeder) is.

Churchill noch Nehru is de geestelijk vader

Vaak wordt de uitdrukking gekoppeld aan de Engelstalige pendant ‘history is written by the victors’ en wordt Winston Churchill (1874-1965) genoemd als de eerste die dit heeft gezegd. Andere bronnen noemen de Indiase premier Jawaharlal Nehru (1889-1964) als de bedenker. In diens boek The discovery of India (1946) schrijft hij inderdaad: ‘History is almost always written by the victors and conquerors and gives their viewpoint’.

In werkelijkheid is Churchill noch Nehru de geestelijk vader van de catchphrase. Uitspraken met dezelfde strekking worden al regelmatig in de 19de eeuw aangetroffen. Een van de oudste vindplaatsen – maar misschien duiken er ooit oudere bronnen op – is een historische beschouwing van de Franse diplomaat Alexis de Saint-Priest (1805-1851), die in 1842 de beschrijving van een gebeurtenis uit het verleden juist nuanceerde door op te merken dat geschiedenis altijd geschreven wordt vanuit het perspectief van de winnaars.