Review
Wellicht zoekt hij zijn armen
De schilderkunst is dood. Tenminste, volgens enkele kunsttheoretici en volgens sommige critici die alleen nog waardering hebben voor de nieuwe media en conceptkunst. Deze critici hebben weinig oog voor kunst die het moet hebben van zijn visuele kwaliteit. Het nieuwe waarnemen beperkt zich tot lezen van een verhaal dat zich vaak buiten het kunstwerk bevindt.
Bernard Dewulf is een Vlaamse criticus die wél met overgave kan en wil kijken. Zijn essaybundel 'Bijlichtingen' bevat indringende beschouwingen over werk van Belgische kunstenaars waaronder Spilliaert, Tuymans, De Keyser en Fabre, maar ook niet-Belgen als Marlene Dumas of Bonnard. De essays verschenen eerder in De Morgen en Het Nieuwe Wereldtijdschrift.
Hoewel Dewulf de kunstwerken in een biografische en informatieve context plaatst, ligt de nadruk op zijn eigen ervaring. Hij denkt hardop na, bevraagt een schilderij en krijgt er zo langzaam greep op. Het volgen van zijn denkwijze maakt deze essays spannend. Daarbij schrijft hij zo aanstekelijk dat je het schilderij onmiddellijk wilt zien, het wonder wilt aanschouwen.
Er zijn wel wat afbeeldingen opgenomen maar die vormen eerder een geheugensteun, of een uitgangspunt voor Dewulfs bespiegelingen. Zijn woorden roepen visuele gewaarwordingen op. Een afbeelding zou dit beeld haast beperken. Toch blijf je soms met visuele vragen zitten, omdat niet alle besproken werken zijn afgebeeld.
De kwaliteit van dit boek ligt in de scherpzinnige opmerkingsgave van Dewulf. Hij filosofeert poëtisch (hij publiceerde al eerder gedichten). Over de schilder Bonnard: ,,In een zelfportret uit 1938-39 streelt zijn geliefkoosde geel zijn gelaat en schouder, maar de schilder verroert zich niet. Er is iets van een vraag in zijn houding. Misschien zoekt hij zijn armen? Die hangen onder het doek.'
Dewulf is een 'eye-opener'. Dat maakt de titel van deze bundel, 'Bijlichtingen', goed gekozen.
Voor Dewulf zijn kunstwerken nooit eenduidig. Ze bevatten verschillende, vaak tegenstrijdige betekenissen. Met enige moeite, al zoekend komt hij tot conclusies. Zo geeft het moeilijk te bevatten werk van Marlene Dumas hem zowel gevoelens van verrukking, als van verkilling en onbehaaglijkheid. Hij ontdekt een labyrint van betekenissen, en ontraadselt die met behulp van uitspraken van Dumas zelf. De conclusie luidt dat haar werk uit uitersten bestaat, het exhibitionistische tegenover het ingekeerde, het agressieve tegenover het hulpeloze, vlees en bloed tegenover doek en verf.
Omdat hij zo'n contrastrijke ambiguïteit ook bij veel andere schilders ontwaart, dreigt die opvatting wel eens nietzeggend te klinken. Maar door zijn formuleringen blijf je bereid hem te volgen in zijn aftastend denken.
Zoals bij de jonge schilder Vincent Geyskens die zich flink heeft besmeerd met make-up: ,,Dit is een schilderij waar ik niet meteen uit kom. Het is een meerduidig zelfportret van het zelfportret. Het is in hoge mate zelfbewust-pose, spiegelbeeld, opmaak maar het is tegelijk leeg, identiteitsloos. Hier wordt iets verschrikkelijk afwezigs scherp aanwezig gesteld. In de verf gezet, zeg maar.'
Dewulf is niet alleen maar verliefd op schilderijen, hij is geen naïeve estheet. Hij gelooft dat de weerstand tegen schoonheid voortkomt uit angst voor burgerlijke epitheta als aangenaam, fraai en bevallig. Die angst is even reëel als ingebeeld: ze is burgerlijk op zichzelf. Voor Dewulf is schoonheid, bijvoorbeeld in het werk van Raoul de Keyser, een picturale realiteit die niet kan zonder het lelijke, vuile en vulgaire. En over het afgekondigde einde van de schilderkunst laat hij Vincent Geyskens aan het woord: ,,De schilderkunst dwaalt rusteloos rond en kan haar aanwezigheid niet verantwoorden.' Gelukkig is dit geen probleem voor Dewulf of voor de schilder zelf.
