Weer geen sterke 'Zomergasten', en dat lag niet aan Marleen Stikker

Alleen wie de hele avond het college over internet had volgehouden (het ontstaan, de ideologie van individuele vrijheid erachter, het uit de hand lopen daarvan, en de commerciële exploitatie van data nu), kreeg in het laatste halfuur eindelijk overzicht en een glimp van nieuwe, rechtvaardige mogelijkheden met internet. Pas aan het eind kreeg ik ook pas een gevoel bij hoe interessant Marleen Stikker eigenlijk is.

Jammer, ‘Zomergasten’ zou geen kwestie van volhouden of wegzappen moeten zijn. Wat is er toch? We kunnen het wel weer aan de presentator wijten en zeggen dat Janine Abbring niet op dreef is dit jaar. Maar na een licht nerveus begin gisteravond was ze ontspannen, luisterde geconcentreerd en wist bij de meest complexe onderwerpen nog zinnige vragen te stellen. Okee, vorige week schuurde het met Louis van Gaal, maar zou een ervaren topinterviewer het wel fluitend drie uur volhouden met zo’n bokkige gast?

Achter de oren krabben

Voor mij blijft duidelijk: ze hebben een prima presentator in huis. Het decor is ook weer overweldigend, zeker bij de totaalshots. Eigenlijk hebben ze het voor elkaar daar bij Zomergasten. Maar de afdeling gastkeuze mag zich na drie gasten wel eens achter de oren krabben. Romana Vrede wilde zich maar weinig blootgeven, de brede publiekstrekker Louis van Gaal (‘ook eens een populaire gast’) tartte de rolverdeling, en Marleen Stikker gisteren leek gekozen om ‘ook wat te doen met moderne ontwikkelingen en internet’. Dan wordt het een zaak-gedreven interview, niet persoon-gedreven, en daarvoor is drie uur wel erg lang.

Marleen Stikker is oprichter en directeur van Waag, een onderzoeksinstituut voor kunst, technologie en samenleving. Ongetwijfeld een inspirerende figuur, maar ze begon met een twee-nul-achterstand. Dat kwam door haar onderwerp natuurlijk: internet, dat ingewikkelde dossier waarbij we het liefst onze kop in het zand steken omdat we allemaal niet meer zonder kunnen. En als tweede: ze is geen geen publieke persoonlijkheid, dus voel je als kijker niet meteen een natuurlijke nieuwsgierigheid naar haar persoon. Ook al had haar eigenzinnige moeder een relatie met Doeschka Meijsing en liggen daar interessante jeugdverhalen, haar zelf moet je als het ware eerst leren kennen. Dat contact kwam er niet, ook door haar wat gesloten gezicht. Ik voelde me een leerling over wie de leraar stof begon uit te storten zonder even te checken of ik er wel zat.

Het gesprek begon chronologisch met het begin van het internet en met de pioniers in Nederland. Stikker richtte in 1997 samen met Felipe Rodriquez en Rop Gonggrijp in Amsterdam het openbare internetplatform De Digitale Stad op, en maakte e-mail en surfen mogelijk vóór Google groot werd. Het eerste fragment uit de documentaire ‘Hacks’ (1997) liet die jongeren zien en toonde hun activistische experimenteer-mentaliteit.

Het punt is: ik ken het wereldje niet, ik ken die jongens alleen van naam, en ik weet niet wat Marleen Stikker daar deed. Wat bezielde zo’n meisje om zich na een afgebroken studie filosofie op dat internet te storten met die pukkelige bleekgezichten? Misschien had Abbring gewoon naar een anekdote moeten vragen hoe zij destijds aan die Digitale Stad zat te ‘sleutelen’. Dan hadden we alvast wat kunnen zien van haar passie en pioniersmentaliteit, want uit haar bedachtzame manier van spreken bleken die niet.

We moesten verder eerst door de bekende thematiek heen dat we onze persoonlijke data en privacy online te grabbel gooien en dat techbedrijven als Google, Facebook en Amazon er miljoenen op verdienen. Heel pijnlijk was het fragment uit de documentaire ‘Google and the World Brain’. Een monnik van de bibliotheek van Montserrat vertelt dankbaar en trots hoe Google gratis 23.400 oude boeken heeft ingescand en toegankelijk gemaakt, maar valt compleet stil bij de vraag of Google daarvoor niet had moeten betalen omdat het bedrijf die boeken nu verder kan verhandelen.

Werkelijkheid en mogelijkheid

Dit fenomeen van data-inpikkerij door grote bedrijven en commerciële spionage valt door ons niet te veranderen en dus sluiten we onze ogen. Dat is nu typisch de reactie van een ‘werkelijkheidsmens’, zegt Marleen Stikker; iemand die de wereld neemt zoals die is en probeert zich ertoe te verhouden. En daar werd het interessant. Zij houdt meer van ‘mogelijkheidsmensen’, die met experimenteren proberen een andere wereld vorm te geven. Gewoon doen en er lol in hebben, dat is essentieel in technologie. Dat wilde ze ook laten zien met het fragment over de nutteloze ‘shitty robots’ die de Zweedse YouTuber Simone Giertz (1990) bouwt, zoals de ‘Pussy grabs back machine’ tegen aanranders.

Vele van Stikkers zestien fragmenten (en haar keuzefilm ‘Good Bye, Lenin!’) draaiden om mensen die de bestaande orde en systemen (politiek, technisch, bio-technologisch) proberen te ondergraven door van een heel andere kant te komen aanvliegen. We beseffen te weinig de sturende rol van ons denkproces, legde de Amerikaanse natuurkundige David Bohm uit in weer een ander fragment. Wij fragmenteren alles, stoppen het in hokjes, maar misschien zijn de dingen en mensen wel minder gescheiden individuen dan we denken.

Het BBC-fragment ‘How Trees Secretly Talk to Each Other’ bracht de omslag in de avond. Bomen communiceren via schimmeldraden ondergronds over gevaren, delen voedingsstoffen en versterken elkaars afweer. Dit Wood Wide Web toont voor Marleen Stikker dat mensen misschien ook wel meer verbonden zijn dan we nu denken. Laten we minder uitgaan van individualistische competitie maar van netwerken om elkaar te versterken, is haar idee. Ook het internet kan zo worden verbouwd dat privacy-bescherming, samenwerking en mensenrechten gerespecteerd worden. “Internet is kapot”, was een terugkerend zinnetje. Marleen Stikker: “We deden er 25 jaar over om het kapot te laten gaan, nu gaan we gewoon 25 jaar knutselen en maken het weer goed.” Kijk, en dan eindigt het toch wel weer hoopvol.

Vier keer per week schrijven Maaike Bos en Renate van der Bas TV-recensies.

Lees ook:

Romana Vrede lijkt in Zomergasten het omdenken uitgevonden te hebben

Bij Jinek verklaarde Abbring het spannend te vinden als het schuurt tussen haar en de gast. Nou, daar wilde actrice en theatermaakster Vrede wel aan meewerken.

Kruitvat Van Gaal zorgt voor suspense in Zomergasten, maar niet voor explosiegevaar

Zomergast Louis van Gaal bleef lekker dicht bij zichzelf, zeg maar. Dat is gezien zijn zelfbewuste karakter geen verrassing: een ontspannen, relativerend gesprek zit er met deze voetbalcoach niet in.